• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Oliwska wiktoria nad Szwedami. Wielka chwila polskiej floty

Maciej Flis, Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku
28 listopada 2012 (artykuł sprzed 11 lat) 
Słynna bitwa, gdy "słońce zaszło w południe" stała się inspiracją dla wielu artystów. Na zdjęciu "Bitwa pod Oliwą" Stefana Płużańskiego (ze zbiorów Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku). Słynna bitwa, gdy "słońce zaszło w południe" stała się inspiracją dla wielu artystów. Na zdjęciu "Bitwa pod Oliwą" Stefana Płużańskiego (ze zbiorów Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku).

28 listopada 1627 roku polska flota stoczyła na Zatoce Gdańskiej bitwę z blokującą port flotą szwedzką. Starcie przeszło do historii jako bitwa pod Oliwą.



"Portret admirała A. Dickmanna", autorstwa Izabeli Boreckiej-Kwiecień (ze zbiorów Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku). "Portret admirała A. Dickmanna", autorstwa Izabeli Boreckiej-Kwiecień (ze zbiorów Centralnego Muzeum Morskiego w Gdańsku).
Model okrętu „Wodnik”, który brał udział w bitwie pod Oliwą po polskiej stronie. Model okrętu „Wodnik”, który brał udział w bitwie pod Oliwą po polskiej stronie.
Uwaga: artykuł archiwalny z 2012 roku.

Położenie Rzeczpospolitej w latach dwudziestych XVII w. stawało się coraz trudniejsze. Organizm państwa był wycieńczony wojną moskiewską, turecką oraz zaostrzającym się konfliktem o tron szwedzki pomiędzy królem polskim Zygmuntem III Wazą a Gustawem II Adolfem. Konflikt ze Szwecją okazał się najgroźniejszy.

W czasie tej kampanii, po polskiej stronie ewidentnie ujawnił się problem braku własnej floty. Szwecja, dzięki przerzutowi wojsk przez Bałtyk, podbiła kolejno: Estonię, Inflanty, Prusy Książęce i Królewskie.

Zawarcie pokoju z Danią i Rosją zapewniło szwedzkiej flocie ochronę i umożliwiło morską blokadę Gdańska. Spowodowała ona największy kryzys w wymianie handlowej tego miasta w XVII w. Wysokie cła pobierane przez Szwedów sprawiły, że suma roczna statków w porcie gdańskim w ciągu sześciu lat zmniejszyła się siedmiokrotnie. Rada Miejska, przekonana o konieczności wzmocnienia sił morskich, wsparła więc Zygmunta III w budowie pierwszej w Rzeczpospolitej regularnej floty wojennej. Do listopada 1627 r. zbudowano i dozbrojono 10 okrętów (cztery galeony, trzy pinki, trzy fluity).

23 listopada 1627 r. Królewska Komisja Okrętowa podjęła decyzję o wyjściu floty przeciwko szwedzkiej blokadzie. Polskie okręty cumowały wówczas pod Twierdzą Wisłoujście, chroniącą wejście do gdańskiego portu. Dowódcą w stopniu admirała mianowano Arenda Dickmanna, wiceadmirałem - Hermana Witte, a kontradmirałem - Jamesa Murrey'a, kapitanów zasłużonych w służbie dla Gdańska i Rzeczpospolitej.

Flotę podzielono na dwie eskadry; pierwszą stanowiły: okręt admiralski "Rycerz św. Jerzy", "Panna Wodna", "Latający Jeleń", "Żółty Lew" i "Czarny Kruk", natomiast w skład drugiej wchodziły: wiceadmiralski "Wodnik", kontradmiralski "Król Dawid", "Arka Noego", "Płomień" i "Biały Lew". Szwedzki admirał Clas Fleming dowódcą eskadry na Zatoce Gdańskiej mianował Nilsa Stiernskölda, oddając mu w dowodzenie pięć galeonów ("Tigern", "Pelikanen", "Solen", "Månen", "Enhörningen") i jedną pinasę ("Papegojan").

Znasz daty wydarzeń historycznych związanych z Trójmiastem?

Między 26 a 27 listopada flota polska zajęła dogodną do ataku pozycję pod falochronami Wisłoujścia. Szwedzi zignorowali ten sygnał. Zaplanowali, że podejście do ujścia Wisły będzie ostatnią demonstracją siły przed powrotem do portu na zimę.

Wczesnym rankiem 28 listopada 1627 r. eskadra szwedzka dowodzona przez Nilsa Stiernskölda (na okręcie "Tigern") zbliżała się do Gdańska od strony Helu. Gdy na pokładzie "Rycerza św. Jerzy" Arend Dickmann dostrzegł przeciwnika, zarządził strzałem armatnim podniesienie kotwic i postawienie żagli. Bryza od strony lądu dała polskiej flocie dogodne warunki do ataku. "Król Dawid" jako pierwszy złapał pełny wiatr i ruszył, by przeciąć kurs "Tigernowi". Dickmann zwlekał, nie mogąc zidentyfikować okrętu admiralskiego przeciwnika.

Dopiero rozpoznawszy "Tigerna" wyruszył wraz z całą eskadrą, pozostawiając w tyle "Króla Dawida". Nils Stiernsköld nie brał w ogóle pod uwagę możliwości konfrontacji. Zaskoczony kolejnymi salwami oddawanymi z polskich okrętów, uświadomił sobie, że na odwrót jest już za późno. Drogę ucieczki zamknął mu "Latający Jeleń". Podążający za nim "Rycerz św. Jerzy", po salwie z dział dokonał zuchwałego abordażu. Tymczasem Herman Witte z "Wodnika" zaraz po Dickmannie podjął decyzję o przejęciu "Solena". Wokół dwóch szwedzkich okrętów zawrzało.

Walka była zacięta, używano w niej broni białej i muszkietów. Szwedzkie okręty nieskutecznie próbowały pomóc broniącemu się "Tigernowi", a szala zwycięstwa przechylała się na polską stronę. Po całoburtowej salwie z dział "Rycerza św. Jerzy", szwedzki "Pelikanen" zatrzymał się, zamknął furty działowe i wywiesił białą flagę. Na "Tigernie", na znak zwycięstwa polskiej załogi opuszczono szwedzką banderę. Na "Solenie" koniec bitwy przerodził się w dramat; szwedzki szyper, nie chcąc dopuścić do przejęcia okrętu przez wroga, wrzucił płonący wieniec smołowy do przedziału prochowego własnego okrętu. Wybuch rozświetlił horyzont. Dlatego w późniejszych relacjach o bitwie pod Oliwą mawiano, iż słońce tego dnia zaszło w południe (szw. solen - pol. słońce).

Z opresji uratował się natomiast "Pelikanen"; znajdujący się w jego pobliżu "Król Dawid" nie zareagował na kapitulację Szwedów, którzy skorzystali ze zwłoki, podnieśli żagle i uciekli. Ostatnią salwą z dział rufowych ranili śmiertelnie admirała Dickmanna. W tej sytuacji pozostałe trzy okręty szwedzkie również wykonały zwrot i obrały kurs na Piławę. Pogoń podjęły: "Panna Wodna", "Biały Lew", "Czarny Kruk", "Żółty Lew", "Latający Jeleń" i "Arka Noego".

W wyniku bitwy stoczonej 28 listopada 1627 r. do Wisłoujścia doprowadzono jeden zdobyty okręt szwedzki, a do niewoli dostało się 58 jeńców. Rannych przewieziono do Twierdzy Wisłoujście. Poległych polskich marynarzy pochowano w pobliżu Karczmy Zachodniej. Złożone w trumnie ciało Arenda Dickmanna poniesiono ulicami Gdańska w uroczystym orszaku, który zamykała kolumna jeńców szwedzkich zakutych w kajdany. Admirała pochowano w Bazylice Mariackiej w Gdańsku.

Zwycięstwo umocniło wiarę w możliwości floty polskiej. Poselstwo holenderskie, które w trakcie bitwy przebywało w Gdańsku, opowiedziało o tej wiktorii w zachodniej Europie. W Gdańsku wydarzenie odbiło się szerokim echem; było żywo komentowane podczas obrad Trzeciego i Drugiego Ordynku. 23 grudnia 1627 r. przedstawiciele Ławy wnieśli postulat o udzieleniu wszechstronnej pomocy w poczynaniach króla na morzu.

Wśród polskich zdobyczy najważniejsze były z pewnością szwedzkie dokumenty, w tym wykaz 49 okrętów szwedzkich operujących na południu Bałtyku. Co więcej, marynarze polskiej floty złożyli przed Królewską Komisją Okrętową łup zdobyty w czasie abordażu "Tigerna": sześć szwedzkich muszkietów, rapiery, topory, mieszki skórzane z miedzianymi monetami szwedzkimi, cynowe naczynia, a także bardzo cenną odzież szytą na modę zachodnią - atłasowe wamsy i skórzane francuskie obuwie.

Jedną z zagadek bitwy była z pewnością postawa dowódcy "Króla Dawida" - Jamesa Murrey'a. Nie skierował on swego okrętu do abordażu, mimo iż dysponował identyczną wagą salwy całoburtowej co okręt admiralski. W wyniku tej decyzji "Pelikanem", osłaniając swą ucieczkę, zdołał śmiertelnie ranić Dickmanna. Po bitwie we flocie zaczęto formułować zarzuty; całość oskarżeń skupiła się na dowództwie "Króla Dawida". Nikt jednak nie ważył się bezpośrednio obciążać winą Murrey'a. Szyper tego okrętu, Joachim Böse tłumaczył, że abordażu nie podjęto z powodu uszkodzonego takielunku i braku wiatru. Przypuszczano jednak, iż w grę wchodzić mogła zawiedziona ambicja szkockiego kapitana pominiętego przy nominacji na admirała floty. Późniejsze źródła nie wspominają nazwiska Murrey'a - został prawdopodobnie aresztowany lub wydalony z floty. Prawdziwe powody niechlubnego zachowania dowództwa okrętu kontradmiralskiego do dziś nie są jasne. Mimo to postać Szkota, szarej eminencji polskiej floty, stała się bohaterem powieści historycznych J. Rychlińskiego ("Kulawy Bosman", "Galeon kapitana Mory", "Fama kapitana Mory", "Latający Szkot") i Jacka Komudy ("Galeony Wojny").
Maciej Flis, Centralne Muzeum Morskie w Gdańsku

Opinie (120) ponad 100 zablokowanych

  • Historyczna ciekawość (2)

    Treść może pobudzić czytelników do odwiedzenia Centralnego Muzeum Morskiego w Gdyni oraz do zainteresowania się historią gdańskich i polskich marynarzy. Natomiast jeśli zajrzy do Bibli to może też znaleźć ciekawą wzmiankę o bitwie morskiej pod Oliwą.

    • 1 3

    • Bitwa pod Oliwą w Biblii? Jakieś proroctwo?

      • 4 1

    • CMM w Gdyni? Tego to nie wiedziałem, widocznie całe życie człowiek się uczy

      • 6 0

  • polska flota? (4)

    jakiś śmiech.. flota była gdańska, a dowodzącym admirałem Holender

    • 8 7

    • (3)

      Przecież to nie przeczy temu, że ta gdańska flota dowodzona przez Holendra była flotą polską.

      • 9 1

      • walnij sie młotkiem w głowe (1)

        i przeczytaj jeszcze raz co napisales i zastanow sie czy ma to sens

        • 0 6

        • Ty widać już wcześniej złamałeś swój młotek na swojej głowie.

          • 3 0

      • A kto...

        ... dziś pamięta Arendta Dickmanna ? To polski admirał co z Szwedem się bił !

        • 2 2

  • Brawa dla autora. (2)

    Może wreszcie zaczniemy doceniać samych siebie.

    • 7 1

    • Arend Dicmann, Herman Witte, James Murrey - faktycznie samo swoi :) (1)

      • 2 5

      • Tak, to byłi oficerowie Polskie Floty Królewskiej czyli polscy oficerowie!

        Boli Prusaku?

        • 4 2

  • Więcej! (1)

    Więcej takich artykułów- celebrujących Polską historię. To smutne że w dzisiejszych czasach i phona ludzie lepiej znają historię USA niż swojego własnego kraju.

    • 9 2

    • Coś jeszcze dorzucę.

      Ostatnio zadaję pytanie:
      Czy znasz postać Zeusa, Afrodyty, Prometeusza? odpowieć znam.
      Czy znasz postać Walesa, Mokosz, Swaroga? odpowiedź nie znam.

      Jak to jest że znamy bardziej mitologię greckę niż słowiańską.

      A z innej strony.

      Wspominając Bitwę pod Oliwą może warto także wspominać Bitwę o Konungahelę z 1135 roku, wygraną przez księcia Pomorzan Racibora I. Bitwa w której uczestniczyło 650 okrętów co na tamte czasy było ogromną flotą.

      • 2 1

  • pięknie napisane. brawa dla autora. szkoda że NN. (2)

    • 2 3

    • Autor jest podany. Pracownik działu edukacji Centralnego Muzeum Morskiego, p. Maciej Flis.

      • 3 0

    • Autor oczywiście że jest na dole ! :)

      • 1 0

  • Precz z manipulacja historii! Przeczytajcie to (1)

    I podszwywanie sie pod sukcesy innych! Panstwo polskie nigdy nie bylo zainteresowane budowa ani rozwojem marynarki wojennej. Gdansk zdecydowal sie wystawic swoja flote przeciw Szwedom, bo tracil na blokadzie portu (Gdansk mial monopol na eksport towarow droga morska z Rzeczpospolitej), takze w jego interesie bylo wystapienie po stronie polskiej, co nie czyni zwyciestwa ani tym bardziej floty polską.

    Skoro jesteśmy tacy wrazlwiwi i dokladni, jak inni pisza na nasz temat, to wypadaloby tak samo robic i nie zawlaszczac nienaszych sukscesow.

    • 6 7

    • Tom, a twój idol Hitler nie był Niemcem, ale tylko Austiakiem, jakie to wszysko pogmatwane... ;-)

      Polska Folta Królewska odniosła zwycięstwo w bitwie pod Oliwą, polska flota którą pomagało wystawić Królewskie Polskie Miasto Gdańsk...
      Tak więc błądzisz, prusaku...........

      • 3 2

  • nie fałszuj, niemcu

    Rada Gdańska wsparła decyzję króla Rzeczpospolitej Zygmunta III o budowie floty wojennej. Decyzję o wyjściu floty przeciwko szwedom podjęła Królewska Komisja Okrętowa a nie Rada Gdańska. Was niemców gryzie każdy sukces Rzeczpospolitej

    • 5 6

  • no i co z tego, ze wsparła? (5)

    a wybudowano flote polska?

    • 2 3

    • jak najbardziej (4)

      kolega coś słyszał o Janie Weiheru ? organizatorze polskiej floty za czasów Zygmunta III ? czy tak na oślep chce pognębić polskich mieszkańców Gdańska ? nieładnie

      • 5 0

      • slyszalem (3)

        tylko z tego co wiem, na planach sie skonczylo

        • 0 3

        • szkoda, że ty się nie skończyłeś "na planach" prusaku (2)

          • 3 2

          • W czasach (1)

            Wejhera każdy mieszkaniec tych ziem był prusakiem, mieszkańcem Prus Królewskich więc nie mieszaj tutaj moskalu zza Buga :P

            • 0 1

            • Co innego polski Prusak (np. Jan Bażyński), a co innego niemiecki prusak (np. Bismark)

              Niemcy ukradli nazwę............

              • 2 1

  • o polskości floty niech świadczą nazwiska dowódców (6)

    admirał Nowak, vc admirał Wiśniewski i Kowalski, jak byśmy mogli poznać nazwiska marynarzy to taż na pewno sami Komorowscy czy Kaczyńscy. Ludzie to tak na prawdę JEDYNE zwycięstwo floty Polskiej, a jak kto woli to Gdańskiej walczącej w imieniu Polski

    • 6 7

    • hmmmm nazwiska a cóż to znaczy. w tamtych czasach często wynajmowano żołnierzy fachowców

      słyszał kolega o generale Franciszku Kleebergu, żołnierzu września ? polski patriota albo np. taki Michel Poniatowski, minister francuski, spokrewniony z ostatnim królem Rzeczpospolitej. niewątpliwie francuz. a słyszał o hetmanie Chmielnickim, i jego "zasługach" dla Rzeczpospolitej ? bez wątpienia polskie nazwisko.

      • 9 1

    • nie jedyne bo nie zapominajmy o bitwie na Zalewie Wiślanym.

      • 3 0

    • Nazwiska "niepolskie" dowódców, np.: Admirał Unrug to nie był Polak? Romuald Traugut to nie był Polak? Generał Haller to nie (2)

      To nie była "flota gdańska" ale Flota Polska Królewska!
      Flota Miasta Gdańska (razem Elbląską) jako Flota Polska odniosła natomiast zwycięstwo m. innymi w bitwie na Zalewie Wiślanym (zatoce Świeżej) podczas Wojny Trzynastoletniej.

      • 5 2

      • Prapolak Unrug (1)

        żaden z nich, no; z wyjatkiem Traugutta, a Unrug przede wszystkim to Niemiec z Brandenburgii lecz człowiek honorowy; ale za to są zasłużeni dla Rzeczpospolitej.
        w takim rozumieniu Podolski jest rodowitym Niemcem, a nie jest.
        Józef Haller, syn Heinricha Hallera von Hallenburg, niemieckiego arystokraty, polskiego krakowskiego Niemca.
        Traugutt był Polakiem i nie nazywał się Traugutt, ale Błocki, był synem Ludwika Błockiego. W młodosci napierał na studia i słuzbe w Petersburgu, odrzucony zbiesił się na Rosję, której chciał kiedys służyć.
        Zanim więc coś zaczniesz udowaniać sprawdź, aby sie nie błaźnić. Pozdrawiam.
        Notabene, dlaczego niemieckość przeszkadzałaby w byciu polskim zasłużonym? Nie rozumiem tego chorego czarno-białego nacjonalizmu. Niemiec, OK, ale polski zasłużony, jak Kop(p)erni(g)k bez mała. A co!!! I w porzo.

        • 2 2

        • Orlando: Kopernik była kobietą i ty też......

          Przewietrz się, odczadź i ochłoń.......

          • 0 3

    • Raginis też nie Polak? Moim zdaniem bardziej niż Dzierżyński, czy Marchlewski.

      • 2 0

  • Bitwa pod Oliwą

    Swietny artykuł. Ciekawie przedstawia historyczną prawdę. Powinien go przeczytać kazdy mieszkaniec Gdańska. Gratulacje!

    • 5 1

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Sprawdź się

Sprawdź się

Ile osób poniosło śmierć w Trójmieście w wyniku represji w grudniu' 70?

 

Najczęściej czytane