W 1734 roku w Londynie ukazała się niewielka książka, której pełny tytuł brzmiał: "Szczegółowe opisanie miasta Gdańska: jego fortyfikacji, zasięgu, handlu, spichrzów, ulic, publicznych i prywatnych budynków, rzeki, nabrzeża, władzy, kar, sił zbrojnych, religii i kościołów, z wieloma innymi osobliwościami wartymi uwagi.
"Szczegółowe opisanie miasta Gdańska..." jest nie tylko dziełkiem z pogranicza geografii, historii i reportażu - jego forma i treść przypominają coś, co moglibyśmy nazwać przewodnikiem turystycznym. Opis miasta i jego zabytków jest plastyczny. Anglik umieszcza w nim nawet praktyczne wskazówki dla swoich rodaków, takie jak wymienienie gospód czy angielskich instytucji funkcjonujących w Gdańsku.
Okiem angielskiego dżentelmena #1. Droga Królewska w XVIII w.Już po raz drugi wraz z anonimowym angielskim kupcem przyjrzymy się Gdańskowi z XVIII wieku. W pierwszym artykule zaczęliśmy przemierzać Drogę Królewską, gdzie zatrzymaliśmy się przy Ratuszu Głównego Miasta.
Spacer będziemy kontynuować od numeru szóstego, czyli:
Zaraz po sąsiedzku [Ratusza - dop. przyp. red.] znajduje się Dwór Junkrów, czyli inaczej Dwór Dżentelmenów. Jest to niewielki, kamienny budynek zbudowany w gotyckim guście, który jest otwarty cały dzień, zaś w środku znajduje się wspaniała sień. W tym budynku mieszczanie utrzymują swoje ławy wraz ze wszelkiego rodzaju cackami, w wysoko sklepionej sali, w której znajdują się: najróżniejsze piękne wyroby rzemiosła, wielkie płaskorzeźby, trochę rynsztunku, kilka modeli całkowicie omasztowanych statków, niezwykłe triumfy oraz orszaki ustawione przy ścianach (niektóre z nich wyrzeźbione w kości słoniowej i schowane w szkle), olśniewające obrazy, a oprócz tego inne osobliwości.
Obiektem, który podziwia podróżnik, jest oczywiście Dwór Artusa. Jego nazwa wywodzi się od legendarnego króla Artura, ideału średniowiecznego wojownika. Z tą ideologią związana jest nazwa "Dwór Junkrów" - tym mianem określano rycerzy.
Dwór Artusa został bowiem zbudowany w połowie XIV wieku z inicjatywy prestiżowego Bractwa św. Jerzego, które skupiało w swoich szeregach najbogatszych mieszczan. Swoim stylem życia chcieli oni naśladować rycerstwo. Mieszczanie z czasem przenieśli swoją siedzibę do gmachu przy Złotej Bramie - Dworu Bractwa św. Jerzego. Jednocześnie Dwór Artusa stał się czasem nie tylko miejscem spotkań, biesiad i zabaw, ale również miejscem przeprowadzania niektórych procesów sądowych oraz sercem handlowego Gdańska.
Mówiąc o budynku zbudowanym w
gotyckim guście, nasz turysta nieco upraszcza i mija się z prawdą. O prawdziwie gotyckiej formie możemy mówić w przypadku północnej fasady, widocznej od ulicy Chlebnickiej. Jednak południowa, reprezentatywna fasada od
Długiego Targu była wypadkową kilku stylów - gotyku (wysokie, ostrołukowe okna są widoczne do dzisiaj), renesansu (wielka przebudowa z 1552, z okazji wizyty
Zygmunta Augusta - to właśnie wtedy Dwór zyskał jasne boniowanie, arkadową loggię oraz attykę) i niderlandzkiego manieryzmu (które nadał fasadzie słynny
Abraham van den Block).
Rzeczywiście Dwór Artusa był zamykamy dopiero o północy. Do tego czasu był miejscem spotkań mieszczan, którzy przynależeli do swoich ław - każda z nich miała ściśle określone miejsce w Wielkiej Hali, a dbanie o nie było dla kupców punktem honoru.
Nic więc dziwnego, że podczas kolejnych dekad Wielka Hala stawała się miejscem, w którym zgromadzono liczne dzieła sztuki, mające być świadectwem szczodrości i prestiżu danej ławy. Na naszym angielskim dżentelmenie musiały zrobić wrażenie rzeczy, które i dzisiaj budzą zachwyt: wśród nich z pewnością rzeźba św. Jerzego, zbroje turniejowe czy modele statków - w tym niezwykle cenna feluka, czyli rodzaj śródziemnomorskiej galery.
Jest tam jedno malowidło poświęcone świętemu Hubertowi, patronowi myśliwych, z krzyżem w porożu oraz ogarami składającymi mu cześć. Na innym wymalowano "Niebo i Piekło", zaś pośrodku - Ziemię. Na górze trzeciego obrazu znajduje się płonąca świeca, namalowana z takim realizmem, że im dłużej człowiek na nią patrzy, tym prawdziwsza się wydaje.
Z dużą dozą prawdopodobieństwa możemy zidentyfikować przynajmniej dwa pierwsze obrazy, o których wspomina Anglik. Pierwszym z nich jest "Orfeusz wśród zwierząt" pędzla
Hansa Vredemana de Vriesa, na którym grecki poeta poskramia dzikie zwierzęta. Skojarzenia ze świętym Hubertem, patronem myśliwych, mogły potęgować liczne poroża oraz rzeźby jeleni znajdujące się we wnętrzu Sali. Drugim malowidłem mógł być "Sąd Ostateczny", który został namalowany przez
Antona Möllera.
7. Piwnice Ratusza
Pod Dworem Junkrów znajdują się ratuszowe piwnice, które (jak sama nazwa wskazuje) przynależą do Ratusza. Chociaż nie są wyjątkowo przestronne, to mimo wszystko w podziemiach ciągną się z jednej ulicy na drugą. W środku jest kilka niewielkich, pięknie sklepionych wnęk, gdzie można się zaopatrzyć w wyśmienite, odświeżające wina: prawdziwa rozkosz dla podniebienia. Kiedy schodzi się do piwnic latem, doświadcza się nagłej zmiany z nadmiernego gorąca do kojącego chłodu, tak jakbyśmy się przenieśli do całkowicie innego klimatu. W piwnicach świece płoną przez całą dobę.
Piwnice pod Dworem Artusa istniały już w średniowieczu. Chłodne wnętrza idealnie nadawały się do przechowywania wszystkich trunków, a od XVII wieku rzeczywiście łączyły ze sobą Ratusz oraz Dwór.
Nad Motławą wino pito często i chętnie, o czym świadczy jeden z dialogów w słynnym podręczniku do nauki języka polskiego "Viertzig Dialogi", autorstwa
Mikołaja Volckmara. W jednej z rozmówek pojawia się pytanie o spożywane napitki. Pada odpowiedź: "Białe, czarne, gdańskie marcowe piwo, francuskie, morawskie, ryńskie, węgierskie, hiszpańskie wino, muszkatel, alakant, małmazyje, petersyment, sekt". Wino było dla gdańszczan symbolem luksusu oraz społecznej pozycji. Kogo było stać na doskonałe wino reńskie, mógł sobie równie dobrze pozwolić na książki, piękne meble czy tkaniny...
Co ciekawe, wina francuskie nie miały najlepszej opinii, ponieważ do Rzeczypospolitej trafiały stamtąd produkty kiepskiej jakości. Często również trunki z Bordeaux czy Anjou były wzmacniane, doprawiane i podrabianie w Niderlandach.
Wychodząc w piwnic, naszym oczom ukazuje się naturalnie...
8. Wielka fontanna (fontanna Neptuna)
Zaraz obok (a dokładnie naprzeciwko Dworu Junkrów) znajduje się szlachetna, zawsze działająca fontanna ze wspaniałą miedzianą rzeźbą, wyobrażającą Neptuna oraz jego pokrytych łuską towarzyszy, wypluwających wodę. Fontanna jest ogrodzona żelaznymi szpikulcami i znajduje się niedaleko Targu Karpiego, gdzie ryby trzyma się żywe w cebrzykach z wodą.
Na hasło "fontanna Neptuna" do głowy przychodzi nam oczywiście najbardziej oczywiste skojarzenie oraz obraz (dla zaskakująco wielu osób jest to ta sama, stara plansza z napisem "Telewizja Gdańsk"). Jednak pierwsze było dzieło flamandzkiego rzeźbiarza, zwanego
Giambologna, którego dziełem jest studnia Neptuna w Bolonii. To właśnie ten obiekt mógł natchnąć podróżujących do Italii gdańszczan, i rzeczywiście - trudno nie dostrzec wielu podobieństw.
Nasz gdański władca mórz powstał na początku XVII wieku, a z jego powstaniem łączą się wielkie nazwiska:
Hansa Vredemana de Vriesa i
Abrahama van den Blocka. Ostateczną formę, po licznych poprawkach, fontanna osiągnęła w latach trzydziestych XVII wieku. Rzeźba, wbrew słowom Anglika, nie jest miedziana: została odlana w brązie. Pokrytym łuską towarzyszem jest konik morski, znajdujący się u stóp Neptuna.
Nieco
więcej wątpliwości wzbudza wzmianka o targu, na którym sprzedawano karpie. Targ Rybny oraz Rybackie Pobrzeże leżą za daleko od fontanny Neptuna. Wydaje mi się, że Anglikowi mogło chodzić o Targ Wąchany, który znajdował się po drugiej stronie Dworu Artusa, w miejscu, gdzie zbiegały się ulice Piwna oraz Chlebnicka. Nazwa tego miejsca miała pochodzić od metody sprawdzenia świeżości produktów, do których należały również ryby.
10 i 11. Waga Miejska oraz Długi Most (Długie Pobrzeże)
To wszystko, co wymieniłem wyżej, jest przede wszystkim warte uwagi. Zostały jeszcze dwa obiekty: dom wagi miejskiej i jego komnaty, który znajduje się na końcu przy Zielonym Moście, prowadzącym przez port do spichlerzy. Idąc tam, po lewej stronie (jeszcze w obrębie Głównego Miasta) znajduje się długi drewniany deptak, przecinający wschodnie krańce najważniejszych miejskich ulic. Ten trakt znajduje się blisko portu, gdzie cumują statki, co czyni go bardzo przydatnym w biznesie. Jednocześnie jest to jedynie miejsce, które można przespacerować czystą stopą, podczas gdy inne są raczej brudne.Omijając
numer 9, który będzie omówiony przy okazji innych artykułów, spacer Drogą Królewską kończymy przy dwóch obiektach. W pierwszej chwili można zapytać: czym jest dom wagi miejskiej, który znajdował się przy Zielonym Moście?
Rozwiązanie zagadki jest bardzo proste - była nim Zielona Brama. Ukończony w drugiej połowie XVI wieku budynek w stylu niderlandzkiego manieryzmu ma bardzo zawiłe losy. Jednym z najbardziej znanych zagadnień jest przeznaczenie Zielonej Bramy na siedzibę polskiego króla, co jednak nigdy nie doszło do skutku.
Dla angielskiego biznesmena jednak co innego było dużo ważniejsze. W 1567 roku, w północnym skrzydle Bramy, umieszczono jedną z miejskich wag, z której mogli korzystać kupcy.
Niegdyś w Bramie znajdowały się jedynie trzy przejścia. Czwarte powstało dopiero w XIX wieku - i to właśnie tam przez wieki znajdowała się miejska waga ze swoimi szalami oraz odważnikami.
Owym drewnianym traktem jest oczywiście Długie Pobrzeże, które jeszcze w okresie Wolnego Miasta Gdańska było w polszczyźnie nazywane Długim Mostem. Swoją nazwę ta nadwodna ulica zyskała pod koniec XVI wieku, kiedy liczne pomosty i nabrzeża połączyły się, tworząc serce ruchliwego portu. Anglik musiał spoglądać na Długie Pobrzeże z wysokości Zielonego Mostu: widział więc wszystkie kłębiące się na wodach Motławy statki, gwar i ruch marynarzy i kupców. Chociaż ten widok musiał robić wrażenie, przekonanie o czystości tego zakątka musiało być przesadzone...
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy