Pocztówka z 1932 r. prezentująca zwierzyniec w Dolinie Radości (ze zbiorów Krzysztofa Gryndera)
Historia zwierzyńca istniejącego w okresie międzywojennym w Dolinie Radości była krótka, ale interesująca. Była to jedna z większych atrakcji miasta, można było zobaczyć tam z bliska nie tylko jelenie, dziki i wilki, ale też... prawdziwego bizona, małpy, a nawet żyrafy.
Jak to często bywa, o całości przedsięwzięcia przesądził zbieg okoliczności. W 1927 r. Gdański Związek Łowiecki (niem. Jagdschutzenverein Danzig) wszedł w posiadanie pary jeleni (samca i samicy, czyli byka i łani), przeznaczonych na ubój. Udało się je wykupić z rzeźni dosłownie w ostatnim momencie. Myśliwi zaczęli poszukiwać miejsca, gdzie można było tymczasowo zwierzęta przetrzymać. W ten sposób trafili na Otto Kamina, wynajmującego od administracji lasów działkę z dużym pensjonatem i restauracją w Dolinie Radości w Oliwie
(obiekt stoi do dziś przy ul. Bytowskiej 5 , dziś to budynek mieszkalny, od 1945 r. do 1977 r. był siedzibą Nadleśnictwa Oliwa). Mężczyzna zgodził się przechować zwierzęta i zbudował dla nich niewielką zagrodę. Otto Kamin był miłośnikiem zwierząt, ale też pragnął ściągnąć klientów do prowadzonej przez siebie restauracji.
Siła artykułu prasowego
Kamin starał się jak mógł, by pozyskać nowe okazy lub rozbudować tanio infrastrukturę (np. udało mu się przekonać administrację lasów gdańskich, by udostępniła za darmo drewno na budowę nowych zagród). Rosły jednak koszty utrzymania atrakcji. Pasja pasją, ale zdobycie chociażby jednego nowego okazu wiązało się z dużymi kosztami. Spacerowicze i turyści zostawiali wprawdzie drobne datki, ale aby myśleć poważnie o rozwoju zwierzyńca, należało pozyskać dodatkowe, i to niemałe, środki.
Można dywagować, czy Kaminowi starczyłoby zapału i pieniędzy, gdyby sprawą nie zainteresowali się dziennikarze. Pomysł utworzenia namiastki ogrodu zoologicznego nie był czymś zupełnie nowym w międzywojennym Gdańsku - tym razem jednak rysowała się realna szansa, że uda się spełnić marzenie wielu gdańszczan. 15 stycznia 1928 r. "Danziger Zeitung" poświęcił całą stronę inicjatywie utworzenia zwierzyńca. Pięć dni później temat poruszył także konserwatywny "Danziger Allgemeine Zeitung". Zwierzyńcem zainteresowały się szerzej władze, środowiska naukowe, miłośnicy Oliwy i gdańscy przedsiębiorcy. Lawina ruszyła.
Towarzystwo dogaduje się z Kaminem
W ciągu zaledwie kilku tygodni udało się przekonać do wsparcia projektu nie tylko ówczesnego prezydenta Senatu Wolnego Miasta, dr. Heinricha Sahma, ale także kilku bogatych przedstawicieli gdańskiego biznesu. Wsparli oni projekt jednorazowymi, liczącymi kilkaset guldenów, darowiznami. 28 lutego 1928 r. założono Towarzystwo Zwierzyńca Dóbr Leśnych Doliny Radości (niem. Wildgarten-Gesellschaft Forstgut Freudenthal). Zostało ono powołane do życia przez cztery podmioty i jedną osobę fizyczną: Towarzystwo Przyrodnicze w Gdańsku (niem. Naturforschende Gesellschaft Danzig), Towarzystwo Botaniczno-Zoologiczne w Gdańsku (niem. Botanisch-Zoologischer Verein Danzig), Gdański Związek Łowiecki (niem. Jagdschutzverein Danzig), Towarzystwo Upiększania Oliwy (niem. Verschönerungsverein Oliva) oraz byłego senatora gdańskiego i dyrektora Gdańskiej Fabryki Wagonów, dr. Otto Pertusa.
Za główny cel nowej organizacji obrano stworzenie zwierzyńca w Oliwie, który umożliwiłby prezentowanie publice okazów dzikich zwierząt (w domyśle: na bazie utworzonego już przez Kamina zalążka). Podkreślano też aspekt edukacyjny przedsięwzięcia - funkcjonowanie zwierzyńca miało być pretekstem do publikacji w gdańskiej prasie artykułów poświęconych życiu dzikich zwierząt. Towarzystwo zawarło umowę z Kaminem, dzięki czemu zgromadzone w zwierzyńcu okazy, jak i cała infrastruktura, stały się własnością Towarzystwa. W zamian wzięło ono na siebie obowiązek ponoszenia kosztów ubezpieczenia pozyskanego majątku (w tym i zwierząt), a także pozyskiwania środków (darowizn czy dotacji celowych z budżetu Gdańska) na utrzymanie atrakcji. Kaminowi powierzono prowadzenie zwierzyńca.
Bizon Jack, małpy, i żyrafy
Dzięki wsparciu finansowemu, a także i reklamie, oliwski zwierzyniec gwałtownie się rozwinął. W niewiele ponad rok od formalnego założenia Towarzystwa, w zwierzyńcu znajdowały się już trzy jelenie, para dzików, wiewiórki, czarny bocian, sarna (samiec, czyli kozioł), tchórz, okazjonalnie kupiony od królewieckiego ogrodu zoologicznego niedźwiedź brunatny oraz para żyraf (samica z małym) z hamburskiego zoo. W kwietniu 1929 r. trafił do Oliwy basior (samiec wilka) ofiarowany przez wrocławskie zoo, a nawet bizon! Ten ostatni - podarowany przez Waltera Pikuritza z Oruni - stał się szybko maskotką placówki i nadano mu imię Jack.
W późniejszym okresie postarano się także o wilczycę, dzięki czemu wiosną 1931 r. w oliwskim zwierzyńcu na świat przyszła para małych wilczków.
Wśród innych gatunków, które pojawiły się już w latach 30. w przybytku Otto Kamina, należy wymienić m. in. małpy, szopy, lisy czy bobry. Dla wszystkich zbudowano odpowiednie klatki i zagrody, zaadoptowano także pobliski staw młyński. Niektóre okazy otrzymywano w darze (np. od prywatnych osób czy konsulów), inne znajdowano lub kupowano.
Atrakcja Doliny Radości
Oliwska Dolina Radości oferowała w okresie międzywojennym szereg atrakcji. Malownicze ścieżki spacerowe, dolinki i stawy były jednym z ulubionym miejsc odpoczynku mieszkańców Gdańska i Sopotu, ale też i turystów. Zimą można było spotkać tam entuzjastów białego szaleństwa (pisaliśmy już o tym w artykule Skocznia, tory saneczkowe, schronisko dla narciarzy. Sporty zimowe w dawnym Gdańsku).
Mimo to, to właśnie zwierzyniec zapisał się najmocniej we wspomnieniach ówczesnych mieszkańców. W 1954 r. w czasopiśmie "Unser Danzig" opublikowano wycinki wspomnień dawnych mieszkańców Gdańska, którzy dzielili się wspomnieniami o zwierzyńcu.
" (...) Wspaniałe było to, że kiedy jechaliśmy z rodzicami, w niedzielę, na wiosnę, lato czy jesień, linią nr 2 z Wrzeszcza do ul. Abrahama i następnie przy zakładzie wodociągowym, w rodzinnych stronach mojej matki, przechodziliśmy przez las. Potem czas upływał nam na dyskusji przy kawie czy iść do Doliny Szwabego czy Doliny Radości. I wtedy obierałam już dokładną drogę do Doliny Radości, gdyż właśnie moją największą miłością były małpy i szopy. Przed żubrem [w istocie bizonem - JD] (...) miałam respekt. Za to kaczki na stawie mogłam, z ogrodu i domku leśniczego, obserwować godzinami. Dzieliłam się nawet z nimi i łabędziami kawałkiem ciasta. Dla jeleni i dzików zbierałam zawsze kasztany i żołędzie. Przy wybiegu dla wilków przechodziłam niezbyt chętnie (...)".
Wielka obława na wilki
Echem w Gdańsku odbiła się ucieczka ze zwierzyńca czterech wilków: pary dorosłych i dwójki młodych, która miała miejsce 26 listopada 1934 r. Winny był ponoć dozorca, który nie zamknął przy obchodzie wieczornym wybiegu. W prasie i w radiu ukazało się ostrzeżenie o drapieżnikach przebywających na wolności i zalecenie, by nie spacerować po oliwskich lasach. Poza zaalarmowanymi leśnikami i myśliwymi, do akcji odstrzelenia zbiegłych wilków przeznaczono ponad 80 funkcjonariuszy gdańskiej policji. Powiadomiono też polską stronę o możliwym zagrożeniu, wszak niedaleko przebiegała granica między Wolnym Miastem a Polską.
Koniec zwierzyńca
Nie wiemy, kiedy dokładnie przestał funkcjonować oliwski zwierzyniec. Miało to miejsce na pewno już podczas II wojny światowej. Co stało się ze zwierzętami? Jako pierwsze prawdopodobnie zniknęły żyrafy, bo nie ma wzmianek na ich temat w żadnej z relacji prasowych już w latach 30. Co z pozostałymi okazami zwierząt, przede wszystkim niedźwiedziem i bizonem? Nie wiadomo. Być może część zwierząt trafiła do okupowanego przez Niemców Poznania, gdzie przymierzano się do otwarcia nowego ogrodu zoologicznego?
Jeśli ktoś z czytelników dysponuje dodatkowymi informacjami na temat pierwszego oliwskiego zwierzyńca, funkcjonującego w Wolnym Mieście Gdańsku, proszę uprzejmie o kontakt przez redakcję.
O autorze
Jan Daniluk
- doktor historii, dyrektor Muzeum Uniwersytetu Gdańskiego, badacz historii Gdańska w XIX i XX w., ziem polskich wcielonych do Rzeszy oraz Prus Wschodnich w latach 1933-1945
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.
;){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}
){kind=link}