• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Morska tragedia więźniów Stutthofu

Michał Lipka
26 października 2016 (artykuł sprzed 7 lat) 
Tablica w Mikoszewie, upamiętniająca miejsce, z którego rozpoczęła się morska ewakuacja więźniów Stutthofu. Tablica w Mikoszewie, upamiętniająca miejsce, z którego rozpoczęła się morska ewakuacja więźniów Stutthofu.

Przez Stutthof i podległe mu podobozy przeszło ok. 110 tysięcy więźniów, z czego około 65 tysięcy zginęło. Jeden z ostatnich dramatów więźniów tego obozu rozegrał się na wodach Bałtyku.



Inicjatorem powstania obozu w Sztutowie był gauleiter Albert Forster, szef NSDAP w Wolnym Mieście Gdańsku. Dysponował on stworzonymi przez gdańskich hitlerowców listami Polaków, którzy tuż po wybuchu wojny mieli znaleźć się za drutami obozu. Po wybraniu miejsca i zatwierdzeniu planów budowy, prace konstrukcyjne rozpoczęły się w sierpniu 1939 r. Nadzorował je m.in. jeden z przyszłych komendantów obozu, major SS Max Pauly.

Pierwszy transport liczący ok. 150 więźniów, przybył do obozu 2 września 1939 roku. Choć praktycznie już od pierwszych dni Stutthof miał charakter obozu koncentracyjnego, to formalnie taki status nadano mu dopiero 7 stycznia 1942 roku, po wizycie szefa SS Heinricha Himmlera. Nie oznaczało to jednak, że wcześniej los uwięzionych tu był lekki. Nawet za najdrobniejsze wykroczenie groziła kara śmierci. Zmarłych chowano w zbiorowych mogiłach na terenie dzisiejszej Zaspy (w późniejszym czasie znaczną część zwłok poddawano kremacji).

Coraz liczniejsze transporty więźniów spowodowały tworzenie licznych podobozów Stutthofu, które powstawały m.in. w Gdyni, Gdańsku, Królewcu, Policach czy Słupsku. Niemcy nie zaniedbywali przy tym i samego obozu głównego, stale go rozbudowując. Najbardziej przerażające plany zakładały, że w obozie mogłoby jednocześnie przebywać nawet 100 tys. więźniów. Nigdy jednak nie zostały zrealizowane.

Reichsfuhrer-SS Heinrich Himmler podczas wizyty w Stutthofie w 1941 r. Reichsfuhrer-SS Heinrich Himmler podczas wizyty w Stutthofie w 1941 r.
Na początku 1945 r. hitlerowscy dygnitarze wiedzieli już, że wojna jest przegrana i że niebawem cały świat dowie się o ich zbrodniach popełnionych w obozach koncentracyjnych. Dlatego 14 kwietnia 1945 roku Himmler wydał rozkaz, by żaden z więźniów obozów nie dostał się żywy w ręce aliantów. Z tego powodu ewakuacja więźniów Stutthofu drogą morską, zaplanowana przez komendanta obozu majora SS Paula Hoppego, miała szczególnie tragiczny charakter.

Około 900 więźniów przetransportowano do Mikoszewa, gdzie załadowano ich na barkę, która miała udać się w rejs do Flensburga. Warunki panujące na starej i ciasnej barce były niezwykle trudne - blisko 300 więźniów zmarło, a ich ciała wrzucono do Bałtyku. Ci, którym udało się przeżyć, doczekali zakończenia wojny - 10 maja udało się ich przetransportować do Szwecji.

Tego szczęścia nie mieli więźniowie gdyńskiego podobozu KL Stutthof, którzy wcześniej trafili na kotwiczące na wodach Zatoki Lubeckiej statki - pływające więzienia "Cap Arcona" i "Thielbeck". Mimowolnie stali się częścią jednej z największych tragedii morskich ostatniego etapu II wojny światowej.

W tym momencie musimy na chwilę przerwać opowieść, aby przyjrzeć się ówczesnej sytuacji międzynarodowej.

Himmler, choć z jednej strony wydał rozkaz, aby żaden z więźniów nie dostał się w ręce aliantów, z drugiej strony uznał, że mogą oni stanowić jego kartę przetargową w negocjacjach ze sprzymierzonymi. Nie udało mu się jednak ukryć swych działań przed Hitlerem, który nie tylko zdecydował o pozbawieniu Himmlera wszystkich stanowisk, ale skazał go również na śmierć. Wyroku nie wykonano, bo Hitler zginął pierwszy.

Na zatopionym statku "Cap Arcona" zginęło ponad 6 tys. jeńców niemieckich obozów koncentracyjnych. Na zatopionym statku "Cap Arcona" zginęło ponad 6 tys. jeńców niemieckich obozów koncentracyjnych.
Wyznaczony na jego następcę admirał Karl Doenitz początkowo planował kontynuować wojnę, jako bazę dla niemieckiej administracji wybierając Norwegię, gdzie stacjonowały licznie wojska niemieckie. Zgodnie z planem Doenitza wojska znajdujące się poza Norwegią należało tam jak najszybciej przetransportować. Oczywiście na pokładach statków.

Alianci spodziewali się takiego obrotu sprawy, dlatego 2 maja 1945 roku rozpoczęli nadawanie drogą radiową i otwartym tekstem następującego komunikatu:

"Wzywamy wszystkie jednostki morskie pływające pod banderą III Rzeszy do natychmiastowego zawinięcia do portu. Wszystkie statki niemieckie spotkane na morzu po godz. 14, dnia 3 maja zostaną zbombardowane".
W tym czasie na wodach Zatoki Lubeckiej znajdowały się wspomniane już wcześniej statki pasażerskie, przekształcone w pływające więzienia: "Cap Arcona", "Thielbeck" i "Athen". Warunki były tu niezwykle ciężkie: pod pokładami królował odór rozkładających się ciał, a zmarłych więźniów po prostu wyrzucano za burtę. Niemcy znacznie ograniczyli racje żywnościowe więźniów, licząc na to, że większość z nich umrze z głodu. Chcieli jak najszybciej zatrzeć ślady swych zbrodni, a dodatkowo pomóc im w tym miało... alianckie lotnictwo.

Alianci, którzy wówczas już niepodzielnie panowali w powietrzu, wykryli stojące w Zatoce Lubeckiej statki, które nie posiadały międzynarodowych oznaczeń Czerwonego Krzyża, za to na ich rufach powiewały hitlerowskie bandery. Dodatkowo na ich pokładach zaobserwowano uzbrojonych żołnierzy.

Dla dowództwa alianckiego wniosek mógł być tylko jeden - jednostki te miały przetransportować do Norwegii oddziały wojskowe, co znacznie przedłużyłoby działania wojenne. Zapadła więc decyzja o ataku.

Tymczasem na pokładach statków ich kapitanowie raczej biernie oczekiwali na dalszy rozwój wypadków. Wszyscy poza jednym - kapitanem Nibmannem, dowódcą statku "Athen". Miał on na swym pokładzie blisko 2 tys. więźniów. Znał też treść komunikatu, który nadawali alianci. Pomimo sprzeciwu esesmanów pilnujących więźniów, kapitan Nibmann skontaktował się z komendantem miasta Neustadt i po otrzymaniu jego zgody wywiesił na masztach białe flagi i w ostatniej chwili przed nalotem wpłynął do portu.

Po godz. 14 nastąpił aliancki nalot. Samoloty RAF zasypały "Cap Arcona" i "Thielbeck" rakietami oraz pociskami z karabinów maszynowych. Na pokładach dochodziło do makabrycznych scen - ci, którzy nie zginęli od wybuchów czy kul, płonęli żywcem. Statki objęte pożarami zaczęły szybko tonąć. Pozostali jeszcze przy życiu więźniowie płynęli do zbawczego lądu, ale tam, zamiast ratunku, oczekiwali na nich esesmani, którzy otwierali ogień z karabinów maszynowych powiększając rozmiar tragedii. Nielicznym więźniom udało się przeżyć.

Niedaleko wspomnianych wcześniej jednostek dopełniał się również los statku "Deutschland" (pierwsze powojenne źródła podawały, że na jego pokładzie również znajdowali się więźniowie, ale okazało się to nieprawdą).

Niemiecki plan eksterminacji więźniów został częściowo zrealizowany rękami nieświadomych niczego aliantów. Możemy tu oczywiście zadawać pytanie kto powinien ponieść odpowiedzialność za jedną z największych bałtyckich tragedii. Z jednej strony Niemcy doskonale wiedzieli, co się stanie ze statkami, które nie podporządkują się brytyjskim żądaniom. Z drugiej strony, z relacji świadków wynika, że do znajdujących się w wodzie rozbitków strzelali nie tylko esesmani z brzegu, ale również i brytyjskie samoloty, co również było naruszeniem konwencji międzynarodowych.

Z dostępnych dziś źródeł możemy się dowiedzieć, że na obu zatopionych statkach zginęło około 7 tysięcy więźniów, wśród których byli ewakuowani z gdyńskiego podobozu KL Stutthof członkowie Szarych Szeregów ZWZ - AK Bogusław Adamczyk, Witold NickiStanisław Sułkowski.

Zaokrętowani na "Ahten" więźniowie, w tym również i ci ze Stutthofu, doczekali wyzwolenia przez wojska alianckie.

Na koniec warto tu jeszcze wspomnieć o jedynym statku, który przetrwał te wydarzenia, czyli o "Athen". Po zakończeniu wojny, w ramach wojennych reparacji, podniósł biało-czerwoną banderę i już jako "Ludwik Waryński" pływał pod nią do roku 1970, kiedy to przekształcono go w pływający magazyn.

Opinie (46) ponad 20 zablokowanych

  • dzięki , Panie Michale (4)

    kawał solidnej roboty i dobrze się czyta. Warto poznawać fakty, przemilczane bądź nieznane fragmenty historii. Dzięki

    • 153 2

    • szkoda, że nie czytają tego ci, którzy chcą honorować w Gdańsku SS-manów (1)

      • 11 13

      • PO wojnie na Kaszubach SS-mani szybko wstepowali w szeregi SB i dalej gnebili tutejsza ludnosc..

        • 13 4

    • dzięki , Panie Michale

      Prosimy o wiecej takich ciekawych artykulow

      • 20 0

    • Brawo miesiąc po joemonster czyżby wierny fan portalu?

      • 2 0

  • nie na temat (5)

    Czekam, na jakiś artykuł o kobiecie z ksywą "Królowa Mórz". Ta ubecka dawała tzw.prawo pływania, czyli zezwalała albo nie na zatrudnienie na statkach w żegludze międzynarodowej. Ilu oficerów i nie tylko zamiatało ulice Gdyni, bo nie mogli pracować na statkach.

    • 19 6

    • Królowa mórz (4)

      Nazywała się Kosińska.

      • 6 0

      • kapitan Perepeczko (3)

        też o niej wspominał....

        • 5 1

        • Andrzej Perepeczko (2)

          nie jest, nie był i prawdopodobnie nie bedzie kapitanem żeglugi wielkiej. Chyba że jest tzw. kapitanem honorowym. Jest za to pisarzem i felietonista. Lubię Go czytać.
          jest także wykladowcą na AM w Gdyni. Przedtem był chiefem mechanikiem.

          • 7 1

          • przepraszam nie wiedziałem z tym kapitanem (1)

            Mnie jest bliższy z racji jego służby wojskowej w kopalni.

            • 2 1

            • W kopalni uranu?

              • 0 0

  • odszkodowania (3)

    Czas domagać się od niemców odszkodowań za zniszczenie Polski,za mordowanie Polaków,to co oni wyprawiali to barbarzyństwo najwyższego stopnia i hańba dla niemców na co najmniej kilka pokoleń.

    • 49 14

    • Zgodnie z umowami międzynarodowymi reparacje wojenne

      dostał ZSRR i ze swej ogromnej puli miał wydzielić Polsce należną część
      jakiś ochłap rzucili
      poczytaj o barbarzyństwie wyzwolicieli, byli jeszcze lepsi

      • 11 4

    • kradli i szkopy i ruskie, ale i alianty nie wzgardzli lupami z ziem Polskich

      Bo jak wytlumaczyc, ze bez pardonu wywozono najlepsze konie arabskie z Janowa Podlaskiego jako zdobycz wojenną przez amerykańskiego generała George S. Pattona. I na koniach sie nie konczyl rabunek Polskich dobr. Zloto szkopow nie nalezalo tylko do zydow - kazda Polska rodzina ucierpiala, byla okradziona jesli nie gorzej... pewnie w kazdej Polskiej rodznie kogos zabito... i przesladowano

      • 8 2

    • Od Rosji też ? Byli jeszcze gorśli

      • 4 0

  • O Cap Arconie to i owo

    Armator tego turbinowca, o czym mało kto dziś pamięta, opiekował się od strony technicznej najnowszym nabytkiem Kadeefu, to jest "Wilhelmem Gustloffem". "Arcona" w pewien sposób powróciła symbolicznie do życia w postaci ENERDOWSKIEGO wycieczkowca "Arkona" - statku, który zastąpił w wycieczkowej służbie sławną "Przyjaźń Narodów". A trójkominowa "CA" wystąpiła w filmie: w 1942/43 roku zagrała rolę "Titanica". Dodano jej na tę okazję jeszcze jeden kominek, a film bywa oglądany do dziś. I podobnie jak książka pana J P von Felinau może śmiało konkurować o lepsze z innymi niebrytyjskimi filmami o "Titaniku".

    • 11 0

  • A CO Z MV Wilhelm Gustloff (7)

    MV Wilhelm Gustloff

    • 2 15

    • co z nim?

      • 5 0

    • Na tym

      • 0 0

    • O Gustloffie

      był artykuł na portalu Trójmiasto w tamtym roku napisany przez Mariusza Pająka. Polecam

      • 14 0

    • masz na mysli "a w Gdyni Szczurek...nic"

      • 1 1

    • O tym statku temat nie wygodny , ponieważ potopiła się na nim rodzina Tuska. (2)

      • 5 7

      • Powinni napisać o wygodnym temacie o Tupolewie ?

        • 5 1

      • na Trójmieście jest z 10 tekstów o Gustlofie

        Proponuje skorzystać z wyszukiwarki

        • 5 0

  • A gdzie mieścił się (1)

    gdyński podobóz KL Stutthof ??? Może ktoś wie

    • 13 0

    • W gdynii były dwa podobozy KL Stutthof, nieopodal stoczni w obrębie ulicy Wroniej drugi przy lotnisku w Babich Dołach.

      • 7 0

  • (1)

    Poproszę o artykuł o Gustownie,to też smutna historia

    • 4 11

    • gustownie to mozesz sie ubrac

      • 9 0

  • (1)

    Gustlofie oczywiscie

    • 5 5

    • chodzi ci o idola młodzieży lat 30tych

      tego wiedenczyka?

      • 0 0

  • (4)

    Ale przystojni ci SS-mani na zdjęciu!

    • 4 26

    • Przystojni (3)

      Ładne mundury były projektowane przez Hugo Bossa dla SS

      • 3 0

      • (1)

        A buty od adidasa ;) porshe za to fabrykę dostal od hitlera ;)

        • 1 0

        • Porsche debilu. ...

          • 0 1

      • dokładnie HUGO BOSS

        Warto nadmienić, że prawdziwymi korzeniami spółki HUGO BOSS było szycie mundurów dla niemieckich oficjeli, żołnierzy i bojówek przed, i w trakcie II Wojny Światowej.

        • 3 0

  • Stutthof (1)

    Mój ojciec w 1939 został zabrany z ulicy w Gdyni jak przyglądał się maszerującym wojskom niemieckim i potem używany był do różnych robót. Następnie po jakimś czasie przewieziono ich do Stutthofu gdzie budowali te baraki dla jeńców.Byłem małym chłopcem ale z tego co pamiętam ojca Niemcy z tego obozu zwolnili i przeżył wojnę. był to chyba rok 1942 lub 43. Natomiast mój wujek/matki brat/ siedział również /za nie legalny handel/w tym obozie i z Mikoszewa został tą barką wywieziony w następstwie czego znalazł się w Szwecji a Szwedzi amputowali mu połowę płuca.Potem wyjechał do Australii .Zmarł w 1972 w wieku 52 lat

    • 19 0

    • Za to ze do Szwecji się dostał to dokonali mu amputacji płuca? Straszne

      • 0 4

1

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Promocja i dyskusja nad książką o historii 318. Dywizjonu Myśliwsko - Rozpoznawczego "Gdańskiego"

spotkanie

Katalog.trojmiasto.pl - Muzea

Sprawdź się

Sprawdź się

Jak w krzyżackim gdańsku nazywano różańce?

 

Najczęściej czytane