"Mała Warszawa" w międzywojennym Gdańsku

Jan Daniluk

13 listopada 2017 (artykuł sprzed 6 lat)

Opinie (45)

Najnowszy artykuł na ten temat Huzarzy, papugi i wielka bijatyka. Niezwykła historia Domu św. Józefa

Typowy dom mieszkalny w Małej Warszawie, czyli na osiedlu Mühlenhof Seidlung. Tu na ul. Słupskiej.

W jednym z numerów "Gazety Gdańskiej" z 1934 r. można odnaleźć wzmiankę o "Małej Warszawie" - osiedlu, którego mieszkańcy utyskiwali na niedogodne położenie z dala od przystanków kolei podmiejskiej (jak widać, problemy z komunikacją publiczną mają w naszym mieście długie tradycje...). O "Małej Warszawie" na próżno szukać informacji w publikacjach historycznych. Gdzie znajdowało się i czym było to osiedle?

"Pekin", "Meksyk", "Budapeszt", czy też "Drewniana Warszawa" lub "Stara Warszawa" - to potoczne nazwy enklaw, dzielnic i osiedli, jakie pasjonatom historii Trójmiasta (i słusznie) kojarzą się przede wszystkim z rozwojem międzywojennej Gdyni i powstawaniem "dzielnic biedy".

Zobacz także: Dzielnice biedy w przedwojennej Gdyni

Okazuje się jednak, że i w międzywojennym Gdańsku istniało osiedle, którego potoczne określenie nawiązywało do stolicy Polski. Jednak poza nazwą nie sposób doszukać się między nim a wspomnianą "dzielnicą biedy" z gdyńskiego Obłuża ("Stara Warszawa") czy z Małego Kacka ("Drewniana Warszawa") jakichkolwiek podobieństw.

Mühlenhof Siedlung

Mowa bowiem o osiedlu domków jednorodzinnych i tzw. bliźniaków, formalnie funkcjonującym pod nazwą Mühlenhof Siedlung. Nazwę zaczerpnięto od jednego z dawnych dworów istniejących w rejonie (na marginesie, od tej samej posiadłości wywodzi się powojenna nazwa Zaspa-Młyniec).

"Mała Warszawa" widoczna na planie Gdańska z 1933 r. Dziś to ulice Słupska, Arkońska i Szczecińska na Małym Przymorzu.

Osiedle powstało na początku lat 30. przy trzech, równoległych do torów kolejowych, nowo wytyczonych ulicach: Greifswalder Strasse, Stralsunder Strasse i Stettiner Strasse. Dziś to odpowiednio ulice: Słupska, Arkońska i Szczecińska zobacz na mapie Gdańska

na Przymorzu Małym.

Pomiędzy Oliwą a Wrzeszczem

Okolica była wówczas jeszcze słabo zagospodarowana. Pojedyncze budynki, które tu wcześniej istniały, stały przede wszystkim blisko linii kolejowej i w rejonie gazowni, otwartej w 1907 r.

Pierwsze, pojedyncze domy Mühlenhof Siedlung zostały ukończone w 1932 r. Osiedle rozwijało się niezwykle dynamicznie. Jeśli w 1933 r. na trzech wymienionych ulicach zameldowanych było zaledwie sześć osób, o tyle dwa lata później - już około 110, zaś w 1939 r. - ponad 210.

Notatka poświęcona problemom mieszkańców "Małej Warszawy", zamieszczona w wydaniu Gazety Gdańskiej z 8 maja 1934 r.

Osiedle znajdowało się na peryferiach Oliwy, do której zostało oficjalnie zaliczone. Daleko było także do zwartej zabudowy w Strzyży Górnej i we Wrzeszczu, a tym samym sklepów, punktów usługowych, szkół czy kościołów. Zarówno od strony północnej, jak i wschodniej, osiedle otaczały łąki i niewielkie pagórki. Za ostatnimi domami (od strony południowej), nie licząc dworku Jägerhof (o nim opowiemy przy najbliższej okazji), rozciągały się tereny ówczesnego lotniska.

Faktycznie "Mała Warszawa"?

Czy faktycznie to jedno z najmłodszych osiedli Wolnego Miasta można było określić "Małą Warszawą"? Analiza ksiąg adresowych wskazuje, że faktycznie zameldowanych było tu relatywnie wielu Polaków. Co ważne, byli wśród nich nie tylko najemcy, ale i też właściciele domów. Wśród mieszkańców znaleźć można pracowników kolei i poczty, kupców oraz handlarzy.

Obiektywnie jednak patrząc, nie była to liczna społeczność. Wydaje się zresztą, że sama nazwa "Małej Warszawy" nie była specjalnie rozpowszechniona wśród miejscowych. Bardzo rzadko pojawia się w źródłach. Można więc wnioskować, że pojawienie się terminu "Małej Warszawy" należy rozpatrywać przede wszystkim w kategoriach życzenia, by ta enklawa stała się faktycznie miejscem grupującym nieco zamożniejszych, posiadających własne mieszkania lub nawet domy, Polaków.

Ludność polska w Wolnym Mieście

Główne skupiska ludności polskiej w międzywojennym Gdańsku znajdowały się we Wrzeszczu, Nowym Porcie i Siedlcach. To tam najintensywniej toczyło się życie Polonii, tam mieszkali najważniejsi jej działacze.

Strona niemiecka w okresie międzywojennym podkreślała, że Polacy stanowią zaledwie drobny ułamek całego społeczeństwa (najczęściej podawano szacunki ludności polskiej w przedziale 2-4 proc.). Polacy z kolei mieli tendencje do zawyżania, szacując udział Polaków w społeczeństwie całego Wolnego Miasta na poziomie kilkunastu procent (niekiedy nawet blisko 20 proc.).

Wydana w 2012 r. "Encyklopedia Gdańska" bardzo zachowawczo określa wielkość społeczności polskiej na poziomie 9-13 proc. Najnowsze badania wskazują, że Polacy stanowili najpewniej 8-10 proc. liczby obywateli Wolnego Miasta.

Post scriptum

Jako ciekawostkę można wskazać, że dzisiejsze ulice Słupska, Arkońska czy Szczecińska są zarazem nielicznymi w Gdańsku, na których nadal (nieprzerwanie) żyją polskie rodziny od trzech czy nawet czterech pokoleń. To rzadkie zjawisko w mieście, które dotknęły tak gwałtowne zmiany demograficzne i narodowościowe zarówno w trakcie II wojny światowej, jak i w pierwszych latach powojennych. Zainteresowanych tym czytelników odsyłam do majowego numeru bezpłatnego miesięcznika "Nasza Dzielnica" - gazety relacjonującej życie dzielnicy Przymorze Małe.

Autor serdecznie dziękuje Markowi Adamkowiczowi i Kubie Kowalskiemu za cenne wskazówki, które wykorzystał w tym artykule.

O autorze

Opinie (45) 3 zablokowane

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-13 15:58

Od 3 pokoleń polskie rodziny żyją także na Chełmie (3)

Morenie PM czy choćby Wzgórzu Mickiewicza. Od 4 pokoleń polskie rodziny żyją na Stogach w Oliwie Wrzeszczu Orunii itd.
Na matematyce autor w kapsle grał?

6 lat
- 0 11
Twoja opinia

Zmień treść

Morenie PM czy choćby Wzgórzu Mickiewicza. Od 4 pokoleń polskie rodziny żyją na Stogach w Oliwie Wrzeszczu Orunii itd. Na matematyce autor w kapsle grał?
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-11-13 16:23
  
  co się czepiasz? napisz lepszy artykuł od Jankowego
  
  6 lat
  - 8 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-11-14 12:28
  
  A napisał, że to jedyne takie miejsce w Gdańsku??
  
  Ano nie napisał. Ale grunt to się bezpodstawnie przyczepić.
  
  Maciej
  6 lat
  - 4 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Ano nie napisał. Ale grunt to się bezpodstawnie przyczepić.
  Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2017-11-14 14:03
  
  Chcialbym zwrocic uwaga na kilka waznych rzeczy. Ludnosc Gdanska nie dzielila sia na Niemcow i Polakow. Taki sztuczny podzial wprowadzaja i nazisciy i polscy dzialacze. Nie jest tez prawda, ze Niemcy wszyscy byli faszystami, dazaczymi do przylaczenie Gdanska do Rzeszy a Polacy do Polski. De facto ludnosc byly mieszana. Na NSDAP mimo naciskow, szantarzy , bicie itd glosowalo w 1936 roku tylko 45% wyborcow. Na liste polska cos kolo 10%. Gdansk dlamprzypomnienia jest stolica Kszub, i wlasnie Kaszubi stanowili tez duza czesc mieszkancow. Bylo duzo malzenstw mieszanych, co doprowadzilo w 1939 do sytuacji ze w jednej rodzine byli ludzie zamknieci w Stutthowie za dzialanosc polska, i oficerowie niemieccy. Po 1936, a zwlaszcza po wrzesniu 1939 rozpoczely sie rpepresje . Dotyczyly nie tylko Polakow, ale tez innych. Zaginal szef SPD i wielu innych dzialaczy.
  
  Polecem lekure ksiazak Zwarry , ale tez Günthera Grassa
  
  AvM
  6 lat
  - 3 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Chcialbym zwrocic uwaga na kilka waznych rzeczy. Ludnosc Gdanska nie dzielila sia na Niemcow i Polakow. Taki sztuczny podzial wprowadzaja i nazisciy i polscy dzialacze. Nie jest tez prawda, ze Niemcy wszyscy byli faszystami, dazaczymi do przylaczenie Gdanska do Rzeszy a Polacy do Polski. De facto ludnosc byly mieszana. Na NSDAP mimo naciskow, szantarzy , bicie itd glosowalo w 1936 roku tylko 45% wyborcow. Na liste polska cos kolo 10%. Gdansk dlamprzypomnienia jest stolica Kszub, i wlasnie Kaszubi stanowili tez duza czesc mieszkancow. Bylo duzo malzenstw mieszanych, co doprowadzilo w 1939 do sytuacji ze w jednej rodzine byli ludzie zamknieci w Stutthowie za dzialanosc polska, i oficerowie niemieccy. Po 1936, a zwlaszcza po wrzesniu 1939 rozpoczely sie rpepresje . Dotyczyly nie tylko Polakow, ale tez innych. Zaginal szef SPD i wielu innych dzialaczy. Polecem lekure ksiazak Zwarry , ale tez Günthera Grassa
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2017-11-16 11:44

Pozdrowienia za Słupskiej

Mieszkam na Słupskiej na terenie dawnego Muchlenhof od 16 lat i nie dalej niż tydzień temu na planie Gdańska z 1933 r na portalu Trójmiasto odszukłam prawdopodobnie budek stojący na mojej działce przed II wojną światową. Miałam zamiar dowiedzieć się czegoś więcej na ten temat od najstarszych żyjących sąsiadów ale autor zrobił to już za mnie :)
Dziękuję serdecznie.
Przy okazji pozdarwiam kolegę autora Jarka Wasilewskiego , z którym kiedyś pracowałam.
Dobra robota. Dziękuję i czekam na wiecej .

Agnieszka
6 lat
- 5 0
Twoja opinia

Zmień treść

Mieszkam na Słupskiej na terenie dawnego Muchlenhof od 16 lat i nie dalej niż tydzień temu na planie Gdańska z 1933 r na portalu Trójmiasto odszukłam prawdopodobnie budek stojący na mojej działce przed II wojną światową. Miałam zamiar dowiedzieć się czegoś więcej na ten temat od najstarszych żyjących sąsiadów ale autor zrobił to już za mnie :) Dziękuję serdecznie. Przy okazji pozdarwiam kolegę autora Jarka Wasilewskiego , z którym kiedyś pracowałam. Dobra robota. Dziękuję i czekam na wiecej .
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2019-03-06 12:05

Drink bar rozi w małej warszawie

kto by się spodziewał

Czytelnik
5 lat
- 1 0
Twoja opinia

Zmień treść

kto by się spodziewał
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2022-11-13 14:53

"Polski" Gdańsk

"Miłość" Gdańszczan do polskiego okupanta, doskonale ilustruje historia Zamku w Gdańsku.
Już w 1454 roku, gdańscy mieszczanie wiedzieli co robią.
Dopełnieniem tej historii sprzed wieków, jest przekazanie; sto lat po rozbiórce Zamku, na gdańską siedzibę władców Polski, Zielonej Bramy.

komtur
1 rok
- 0 0
Twoja opinia

Zmień treść

"Miłość" Gdańszczan do polskiego okupanta, doskonale ilustruje historia Zamku w Gdańsku. Już w 1454 roku, gdańscy mieszczanie wiedzieli co robią. Dopełnieniem tej historii sprzed wieków, jest przekazanie; sto lat po rozbiórce Zamku, na gdańską siedzibę władców Polski, Zielonej Bramy.
Regulamin dodawania opinii