Kiedyś willa następcy tronu. Co dziś zostało po tym budynku?

Przez ponad dwa lata willa przy Hauptstrasse 98 (dziś to al. Grunwaldzka 114 ) we Wrzeszczu była jednym z najsłynniejszych miejsc w Cesarstwie Niemieckim. W październiku 1911 r. zamieszkał tu bowiem następca tronu niemieckiego, kronprinz Wilhelm (1882-1951) wraz z rodziną.

Dzieje tego miejsca są burzliwe. Zmieniła się nie tylko zabudowa działki, ale także jej numeracja i nazwa samej ulicy. Posiadłość z mapy starły walki o Gdańsk w marcu 1945. Dziś jedynymi pozostałościami po rezydencji są niewielki dawny budynek gospodarczy i przylegający do działki park, przez który można dojść do ul. Partyzantów.

Książę Wilhelm trafił do Gdańska z związku z objęciem dowództwa 1. Regimentu Brygady Przybocznej Huzarów. Czarni huzarzy stacjonowali w pobliskich koszarach przy dzisiejszej ul. Słowackiego.

Czytaj także: Ostatni ślad po Czarnych Huzarach

Na wieść o planowanym przybyciu pary książęcej, ruszyły gwałtowne poszukiwania odpowiedniej rezydencji dla następcy tronu. Wybór padł na położoną nieopodal koszar, raczej skromną willę przy ówczesnej Hauptstrasse 98. Wynajęto ją od porucznika w stanie spoczynku Gustawa von Dippe, zamieszkałego na stałe w  Quedlinburgu, w Saksonii-Anhalt. To za jego sprawą, na starych pocztówkach, rezydencja bywa nazywana "Villa Dippe".

Oprócz rezydencji, na obszernej posesji znajdowały się budynki gospodarcze: gołębnik i budynek, w którym mieszkał koniuszy. W stosunku do dzisiejszej zabudowy willa była cofnięta w kierunku ul. Partyzantów. Posesja graniczyła od strony północnej z dwupiętrową kamienicą. Od południa, na sąsiedniej działce funkcjonowała do dziś istniejąca poczta. Od frontu willę od głównego traktu dzielił niewielki ogródek. Przy ogrodzeniu znajdowały się budki wartownicze, w których stale straż pełniło dwóch umundurowanych huzarów. Wjazd znajdował się niesymetrycznie po stronie północnej.

Na niemal wszystkich starych pocztówkach ukazujących gdańską siedzibę kronprinza widok gmachu i otoczenia jest retuszowany. Sąsiednie zabudowania, przy których willa Dippe wygląda dość niepozornie, były wymazane lub zasłaniane drzewami.

Gustowna prostota

W piwnicy willi znajdowała się przestronna kuchnia wyłożona niebieskimi i białymi kafelkami, wyposażona m.in. w elektryczny ekspres do przyrządzania kawy oraz komorę dla sreber stołowych. Tu także jadał personel.

Na parterze budynku znajdował się salon i pracownia księżniczki oraz tzw. "salon indyjski", na którego umeblowanie składały się pamiątki, które Wilhelm przywiózł z podróży do Indii. Obok umiejscowiony był gabinet kronprinza z biurkiem, kominkiem, wbudowanymi w ściany półkami na książki i sofą. Gabinet wyposażony był w fonograf, używany jako dyktafon do nagrywania treści listów, przepisywanych później przez sekretarzy.

Na wyposażeniu siedziby książęcej był także gramofon i płyty, to już jednak była domena rozrywki synów następcy tronu.

Z gabinetu na tyłach gmachu przechodziło się do przeszklonego ogrodu zimowego i obszernej jadalni. Za wahadłowymi, przeszklonymi drzwiami jadalni znajdował się taras z wiklinowymi meblami i schodkami, którymi można było zejść do parku.

Obok jadalni funkcjonowało małe pomieszczenie z windą służącą do transportu potraw z kuchni. Za korytarzem na parterze znajdowało się jeszcze jedno niewielkie pomieszczenie służbowe, posiadające dodatkowe osobne wejście z zewnątrz, mieszczące centralę telefoniczną.

Para książęca miała czterech synów, którzy mieszkali na piętrze willi. Tu mieściły się ich sypialnie, pokój zabaw oraz pomieszczenie dla francuskiej guwernantki, przełożonej pokoju dziecinnego. Po drugiej stronie korytarza urządzono parze książęcej sypialnię z oknami wychodzącymi na park.

Na poddaszu mieściły się garderoby oraz pokoje dla służby. Jak napisał autor drobiazgowego opisu willi z 1912 r.: "skromność, a mimo to gustowna prostota domu książęcego we Wrzeszczu, odzwierciedla we wszystkich pomieszczeniach prosty i serdeczny sposób bycia pary książęcej, która szturmem zdobyła sobie sympatię całego społeczeństwa".

W lipcu 1913 r. książę Wilhelm zaprosił do siebie Wojciecha Kossaka, który namalował na jego zamówienie "Portret konny kronprinza na czele pułku czarnych huzarów". Kossak w swoich wspomnieniach pisze, że często podróżował z księciem automobilem z jego siedziby we Wrzeszczu do Sopotu i z powrotem.

Okres służby kronprinza w Gdańsku upłynął w grudniu 1913 r. i wtedy para książęca opuściła miasto.

Nowe na starym

W czasach Wolnego Miasta Gdańska willa zmieniła właściciela. W 1921 r. budynek był własnością Juliusa Jewelowskiego (1874-1951), polityka, deputowanego do Volkstagu i członka Senatu Wolnego Miasta Gdańska. Jewelowski pod tym adresem miał zarejestrowane swoje firmy: tartak Jewelowski Werke AG oraz Pommerellische Holzindustrie AG.

Po 1935 r. urodzony w Kownie Jewelowski, jako Żyd ze Wschodu (Ostjude), był obiektem nagonki ze strony niemieckich nazistów. W 1938 r. opuścił Gdańsk i osiadł w Wielkiej Brytanii.

Willę przejęły hitlerowskie władze, a do budynku wprowadzili się notable z NSDAP.

W latach 30. nastąpiła zmiana nazwy ulicy z Hauptstrasse na Adolf Hitler Strasse i zmiana numeracji budynków. Posesja otrzymała numer 114, który obowiązuje do dziś.

W marcu 1945 r. willa spłonęła, jak większość zabudowy alei. Ulicę zalegały hałdy gruzu, cegieł, pogięte żelastwo, rozmaite wojenne śmieci. Okolica wyglądała jak pustynia. Ocalały jednak budynek gołębnika, dom koniuszego i sąsiadująca kamienica, nosząca dziś numer 116 B.

W drugiej połowie 1946 r. na części dawnej parceli wybudowano nowy budynek, w którym na parterze usytuowano sześć sklepów (działały one już wtedy, gdy wyższe kondygnacje były jeszcze w stanie surowym). Gmach powstał z odzyskanej z ruin cegły, zatem część mogła pochodzić z poprzedniego. Nowy budynek usytuowany został bliżej jezdni i zajmował ok. 1/4 obrysu dawnej willi Dippe. Większą część tego, co było kiedyś siedzibą kronprinza zajmuje dziś parking i zabudowania gospodarcze.

W latach 50. wybudowano sąsiedni blok mieszkalny (116), gdzie do dziś na parterze mieszczą się sklepy. Dekadę później, działkę od strony północnej zamknął kolejny blok mieszkalny (116 A). Dom koniuszego pełnił rolę kamienicy. Mieszkali w nim m.in. dawni obywatele Wolnego Miasta Gdańska, którzy wyjechali potem do Niemiec. Do końca mieszkała w nim seniorka rodu.

Budynek ten stał się bohaterem międzynarodowego skandalu. Gdy w czasach PRL władze chciały starszą panią wykwaterować i zaczęły ją szykanować na wszelkie sposoby, wiadomość o tym podało radio Wolna Europa. Urzędnicy przestali nękać kobietę, która usługowo zajmowała się naprawianiem i krochmaleniem firan. Ostatecznie budynek został rozebrany w latach 90.

Tu i teraz

W budynku nr 114 sklepy funkcjonowały niemal do końca lat 90. Mieściły się tam m.in. sklep elektryczny, komis techniczny, punkt usługowy spółdzielni, która robiła swetry z dostarczonej przez klienta wełny. Na pierwszym piętrze początkowo działała restauracja o nazwie "Cafe Europa" po "upaństwowieniu", jej miejsce zajęło kasyno milicyjne, zwane przez okolicznych mieszkańców lokalem "Pod Pałami". Na drugim piętrze mieściło się przedsiębiorstwo geodezyjne.

W 1997 r. cały budynek kupił Andrzej Szydłowski, który przebudował gmach w środku i dobudował piętro. Obecnie mieści się w tym miejscu Hotel Szydłowski i kawiarnia "Pastelowa".

Jedyną oryginalną pozostałością (i jak się wydaje nieremontowaną od czasów kronprinza) po willi Dippe jest maleńki szachulcowy budynek . Dawny budynek gospodarczy (niektórzy twierdzą, że gołębnik, inni - że kurnik), przeznaczony został po 1945 r. na cele mieszkalne. Zamieszkany jest zresztą do dziś.

Opis wrzeszczańskiej willi kronprinza autorstwa S. Lewnisona pochodzi z czasopisma "Die Woche" z maja 1912 r. Tłumaczenie: Grzegorz Fey i Irena Becker.