• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Jak nazywać polskie okręty wojenne?

Marcin Gubała
16 lutego 2019 (artykuł sprzed 5 lat) 
Kontradmirał Xawery Czernicki to okręt, który jako jeden z niewielu nosi imię polskiego bohatera wojennego. Kontradmirał Xawery Czernicki to okręt, który jako jeden z niewielu nosi imię polskiego bohatera wojennego.

Dyskusjom na temat polskiej Marynarki Wojennej częstokroć towarzyszy nadzieja na ziszczenie się marzeń o nowoczesnej Polsce nad Bałtykiem, której nieodłącznym elementem będzie krzepka morska siła zbrojna. Sam zaliczam się do osób, którym te sprawy leżą na sercu, a wizytowanie Ostrogi Pilotów zobacz na mapie Gdyni, z której rozciąga się widok na oksywski port wojenny, napełnia mnie niezmiennie tkliwością, ale też mieszaniną niedosytu i utęsknienia. Ten tekst nie będzie jednak traktował o infrastrukturze militarnej, okrętach, ich uzbrojeniu, ani o meandrach modernizacji polskiej marynarki. Będzie poświęcony słowom - pisze nasz czytelnik, Marcin Gubała.



Słowa potrafią zawładnąć naszą wyobraźnią, przechować albo zniszczyć pamięć, potrafią zranić - albo zbudować. Są przede wszystkim nośnikiem myśli i emocji. W wymiarze zbiorowym - stanowią poświadczenie naszych wspólnych obywatelskich przeżyć i zapatrywań. Jest to aspekt związany z symboliką, a dokładniej - ze słowami, które niosą ze sobą ponadczasową treść. Symboliki nie brakuje także w odniesieniu do marynarki wojennej i do jej okrętów.

Nazwa okrętu powinna być doniosła



Mam na myśli te słowa, które składają się na wyróżniki poszczególnych jednostek - na ich nazwy. Tu właśnie upatrywałbym wyjątkowej wagi słów i doniosłości symboli. Nazwa okrętu to bowiem atrybut indywidualizujący go pośród innych, ale także i nośnik wartości, świadectwo powagi roli, którą odgrywa, a także duma jego załogi.

Nazwy okrętów odwołują się do pojęć budzących co do zasady respekt; są one szlachetne same w sobie, czasem idzie również o to, by były swoiście "groźne" i by w ten sposób oddawały istotę działań danej jednostki (mam na myśli zwłaszcza nazwy "oddrapieżnicze", nadawane okrętom podwodnym, a także te związane ze zjawiskami atmosferycznymi, tradycyjnie przynależne szybkim, dobrze uzbrojonym jednostkom). Biorąc pod uwagę aktualną praktykę można się co prawda zastanawiać, czy np. nazwy jezior są w tym kontekście adekwatne, niemniej nie można im odmówić tego, że również i one mają obiektywne odniesienie, że są nawiązaniem do bytu zakorzenionego w tradycji i świadomości lokalnej, regionalnej, krajowej.

Praktyka nazewnicza zapoczątkowana w okresie międzywojennym niesie ze sobą nie tylko porządek (mniej lub bardziej przestrzegany) rządzący nadawaniem miana okrętom, ale też i niezaprzeczalny potencjał tradycji. Z kolei czyn zbrojny z lat II wojny światowej uświęcił niektóre nazwy (takie jak "Błyskawica", "Burza", "Grom", "Orzeł"), a ponadto uprawomocnił określone metody związane z nazewnictwem.

Nazwy okrętów oddające cześć bohaterom



Świadom owych głęboko zakorzenionych wzorców ośmielę się zaproponować nowe spojrzenie na tę kwestię. Nie wnoszę tu w żadnym razie o ogólną rewizję dotychczasowych sposobów nazewnictwa, ale przedkładam sugestię odnoszącą się do dodatkowej formuły, do której można by się odwołać w przyszłości - formuły polegającej na nadawaniu okrętom nazw pochodzących od nazwisk osób, które weszły do panteonu bohaterów polskiej marynarki wojennej.

Nadanie okrętom nazw pochodzących od nazwisk bohaterów to ich upamiętnienie w sposób żywy, aktywny, a przy tym szlachetny i godny. Pomniki czy tablice, choć stanowią istotny czynnik utrwalania i przywracania zbiorowej pamięci, mają jedną zasadniczą wadę: są statyczne, pozostają w pewnym oddaleniu od ludzkich spraw, trwają na swoich osamotnionych posterunkach, "ożywają" zaś przeważnie przy okazji oficjalnych uroczystości związanych z danym wydarzeniem. Tymczasem nazwa okrętu jest nie tylko upamiętnieniem - jest czymś więcej. Jest wpisaniem się w tworzoną każdego dnia historię zmagań człowieka z morzem. Jest łącznikiem, który wiąże to, co przeszłe i napawające dumą z tym, co bieżące i powszednie. Jest czymś, co w pewien sposób uwzniośla rutynę, czymś, co nadaje dodatkowy sens trudowi podejmowanemu każdego dnia. Innymi słowy: nazwa okrętu to dzieło żywe, wbudowujące się w świadomość i funkcjonujące obok nas, z nami, wśród nas.

Pamiętajmy o tych, którzy oddali życie



Odwołanie się do omawianej metody może być skutecznym sposobem na przywrócenie godności tym zasłużonym dla sprawy morskiej, których historia zepchnęła na margines lub wręcz skazała na zapomnienie. Mowa tu w szczególności o tych, którzy ponieśli ofiarę w wyniku działań wojennych, jak i o tych, których losy były determinowane przez powojenne procesy polityczne. Zwłaszcza w tym drugim przypadku jest do zrobienia bardzo wiele również w warstwie symbolicznej, albowiem dziesięciolecia przemilczania faktów i fałszowania historii wyrządziły bardzo dotkliwe szkody, z trudem naprawiane w dobie demokratycznej Polski.

Pierwsze przykłady już są



Omawiana metoda byłaby także częściowym nawiązaniem do rozstrzygnięć nazewniczych, podejmowanych w polskiej marynarce wojennej przed II wojną światową, jak też w trakcie tego konfliktu. Okrętów o tego rodzaju nazwach nie było co prawda w polskiej flocie wiele, niemniej warto je tu dla porządku przywołać. Otóż nazwami takimi obdarzono dwie kanonierki (ORP Generał Haller i ORP Komendant Piłsudski) i okręty szkolne (bocznokołowiec ORP Generał Sosnkowski, który w latach 1925-1931 pełnił służbę w Marynarce Wojennej na Bałtyku oraz ORP Sławomir Czerwiński - w tym drugim przypadku sytuacja była o tyle wyjątkowa, że okrętowi nadano imię urzędnika i polityka, który nie był ściśle związany ze sprawami marynarki wojennej).

Nie można nie wspomnieć o jednostkach flotylli rzecznych (m.in. ORP Admirał Sierpinek, ORP Hetman Chodkiewicz, ORP Generał Szeptycki). Omawianej metody użyto także w odniesieniu do okrętu przekazanego polskiej marynarce wojennej w 1944 r. Nadanie krążownikowi HMS Danae nazwy ORP Conrad (będącej uczczeniem pamięci Józefa Konrada Korzeniowskiego) było zresztą swoistą ucieczką od "nazewniczego pata" (początkowo okręt chciano nazwać "Wilno" lub "Lwów", co było jednak politycznie nieakceptowalne dla Brytyjczyków), a równocześnie podkreśleniem polsko-brytyjskiej kooperacji w sprawach morskich. Nie należy wreszcie zapominać o skromnej, lecz nad wyraz dzielnej jednostce, która nosiła miano królewskie (kuter pościgowy Batory).

Trzy okręty wojenne z patronami



Aktualnie w polskiej Marynarce Wojennej mamy do czynienia z przykładami świadczącymi o odwoływaniu się do tego typu metody. Nie ma ich wiele, niemniej te drobne nazewnicze wyłomy dają podstawy, by myśleć o ich rozszerzeniu. W skład marynarki wojennej wchodzi ORP "Kontradmirał Xawery Czernicki" (upamiętniający polskiego oficera i inżyniera zamordowanego w Katyniu). Ponadto - służą w Marynarce Wojennej dwa okręty, które noszą imiona postaci niewątpliwie dla polskiej historii zasłużonych, choć może niekoniecznie bezpośrednio związanych z dziejami Polski nad morzem (ORP Generał Kazimierz Pułaski i ORP Generał Tadeusz Kościuszko), a także dwa okręty hydrograficzne upamiętniające wybitne postaci nauki (ORP Heweliusz i ORP Arctowski).

Na świecie to norma



Ta metoda nazewnicza jest z powodzeniem stosowana w niektórych flotach zagranicznych. Dla przykładu: w marynarce wojennej Stanów Zjednoczonych przyjęto nazywać jednostki nazwami upamiętniającymi postaci zasłużone dla US Navy czy też szerzej - dla spraw publicznych (lotniskowce - np. USS Gerald R. Ford, USS John C. Stennis, USS Carl Vinson, niszczyciele klasy Arleigh Burke - np. USS Chung-Hoon i USS Forrest Sherman). Zastosowanie tej metody możemy odnaleźć także w szeregu innych flot (hiszpańskiej, duńskiej, norweskiej, francuskiej czy włoskiej).

Kogo warto uhonorować i przypomnieć?



Nie czuję się na siłach, by przedstawiać pełen katalog potencjalnych nazw odpowiadających powyższym założeniom. Podam tylko te, które nasuwają mi się na myśl pierwszorzędnie. Są to osoby, które bez wahania można nazwać bohaterami z okresu, w którym polska marynarka wojenna zapisywała swą chlubną wojenną kartę: admirał floty Józef Unrug, kontradmirał Adam Mohuczy, kontradmirał Włodzimierz Steyer, kontradmirał Stanisław Mieszkowski, kontradmirał Jerzy Staniewicz, komandor porucznik Stanisław Hryniewiecki, komandor podporucznik Zygmunt Horyd, porucznik Stanisław Kosko...

Część z wymienionych osób została dotknięta komunistycznymi represjami (np. kontradmirał Mieszkowski, pełniący po II wojnie światowej funkcję dowódcy floty, został skazany na karę śmierci przez Najwyższy Sąd Wojskowy; kontradmirał Mohuczy zmarł w więzieniu odbywając karę pozbawienia wolności), co skutkowało m.in. tym, że upowszechnianie pamięci o nich było przez wiele lat uniemożliwione. Czas już najwyższy, by pamięć tę wznowić i ugruntować.

Czy będzie sposobność ku temu, by przywołać do ostatniej, symbolicznej służby którąś z zasłużonych postaci? Cóż, wiele zależy od dalszych losów polskiej Marynarki Wojennej, a zwłaszcza od tego, kiedy przydarzy się jej chrzcić nowe okręty... A może idea ta mogłaby mieć szerszy zasięg i odnosić się też do floty handlowej? Być może któryś z polskich armatorów byłby skłonny się do niej odwołać?
Marcin Gubała

Co Cię gryzie - artykuł czytelnika to rubryka redagowana przez czytelników, zawierająca ich spostrzeżenia na temat otaczającej nas trójmiejskiej rzeczywistości. Wbrew nazwie nie wszystkie refleksje mają charakter narzekania. Jeśli coś cię gryzie opisz to i zobacz co inni myślą o sprawie. A my z radością nagrodzimy najciekawsze teksty biletami do kina lub na inne imprezy odbywające się w Trójmieście.

Opinie (497) ponad 10 zablokowanych

  • (51)

    Złomy.
    Gruzy
    Szroty

    • 246 41

    • (26)

      bo to generalnie tania sprawa, taki okret. po prostu sie kupi w szwecji czy niemczech. gupi rzont nie potrafi, prawda?

      • 8 20

      • (23)

        Jesteś analfabetą? Czy uczniem?

        • 12 7

        • Nasze polskie imiona: (20)

          Radek
          Sławek
          Jarek
          Albo w pełnej formie:
          Radosław
          Sławomir
          Jarosław

          • 11 4

          • Lepiej historyczne (7)

            Dalej nie wiemy kto był TW

            • 6 5

            • (4)

              Absolutnie żadnych nazwisk, by nie przynosiły ujmy patronom. Zanim wejdą do służby, to trzeba je złomować, no i siara. Powinny być ponadczasowe, neutralne - jaskółka, sójka, suseł. I nawet kojarzą się z polskimi porzekadłami. Chyba, że nazwa ma odstraszać zamiast uzbrojenia.

              • 11 1

              • (1)

                Też jestem za tym aby nie obrażać bohaterów.

                • 7 1

              • czysta, siwucha, żytnia, stołowa, bałtycka, ....

                o tak - jak tradycyjnie, historycznie i ludowo :))))

                • 0 0

              • Taaa ... "Żubr, bubr, k. łoś" (1)

                • 1 0

              • hiena, padalec, skunks ...

                poszedłbym tym tropem :)))

                • 0 1

            • 1/3 luda

              • 2 1

            • Który? Ten "hiacynt"owy?

              • 1 0

          • to nawet fajny pomysł (8)

            siły nieprzyjaciela za żadne skarby tego nie wymówią.

            • 7 1

            • (6)

              ORP Chrząszcz, ORP Pszczoła, ORP Trzmiel, ORP Choszczno, ORP Krzeszna, ORP Tczew, ORP Grzegorz, ORP Grzmot, ORP Strzała, ORP Rumia

              • 13 0

              • ORP Brzęczyszczykiewicz

                A siedzibę stoczni przenieść do Chrząszczyżewoszyc w powiecie Łekołody skoro może być i w Radomiu.

                • 12 0

              • Biedronka, Żabka, Lidl

                • 3 0

              • Uczciwość, Rzetelność, Wierność, Przebiegłość, Samozachowawczść, Zgodność...

                • 7 1

              • (1)

                ORP Deweloper.

                • 7 3

              • Okręt by musiał posiadać dwie srebrne wieże o_O

                • 3 2

              • Polonistka

                Piękne! Najpiękniejsze!

                • 0 0

            • Bożena, Grażyna itd

              • 1 1

          • (1)

            Johnny, Sebastian, Jessica

            • 5 1

            • Brajan

              • 2 0

          • Jeżeli ma być swojsko to ORP Ąćę.

            • 2 0

        • (1)

          Anal-fabetem...

          • 1 2

          • twoj tata

            • 1 2

      • (1)

        Schrott, Tedei, Bruxela, Moskwa, Toyota,...

        • 1 1

        • Porsze, Ałdik, Pasek, Garbus

          • 1 0

    • edek ze zlomiarzy juz czeka

      • 3 1

    • przez rządy PO mamy takie a nie inne. (9)

      • 12 23

      • Przez rządy PIS (5)

        Mamy fantastyczne promy ..... tfu stępka poświęcona i wystarczy

        • 27 3

        • Nie kwicz kmiocie

          • 4 19

        • armia stealth (3)

          Antoni uzbroił nas w niewidzialne helikoptery, okręty super tajne ze nawet wojskowi ich nie widza. Oby grochówka była w realu, jedyna broń

          • 28 2

          • Antek uzbroił armię w różańce taktyczne dalekiego zasięgu :-D (2)

            • 12 0

            • i miota obelgi bliskiego zasięgu (1)

              używa zdradzieckiej mordy i ciemnego luda w płynie

              • 1 0

              • Antek ma tylko radziecką mordę, bez zd na początku :-)

                • 0 0

      • Budowali z impetem jak drogi na Euro

        Nic nie potrafią

        • 3 6

      • A swistak siedzi i zawija w papierki

        Wlascixiel kota wybitny strateg .maz opatrznosci noz Ku....wa Napoleon sie ku...wa znalazl

        • 5 7

      • Już Antoni z Misiem kupowali helikoptery.

        • 9 1

    • kaka i dron

      • 2 1

    • Błysnąłeś kmiocie ruski

      • 4 4

    • Bieda, Nędza

      żenada

      • 6 1

    • (1)

      Mam taki radykalny pomysł: najpierw kupmy albo zbudujmy jakieś nowe okręty i wtedy będziemy się martwić jak je nazwać.

      • 13 0

      • Nie da się.

        • 4 1

    • Na widok wrogiego okretu

      Nasi marynarze wyszli by na pokład i z wyciągniętymi rękoma wołali by Jeść.! Jeść.!

      • 4 2

    • A konserwator zabytków wyrazi zgodę na to?

      • 7 1

    • Ja wiem ja wiem

      ORP Renta
      ORP Renta+
      ORP Trup.

      • 2 0

    • orp admirał rydzyk (1)

      aaa

      • 3 1

      • orp przytul ministranta

        • 1 0

    • ?

      Dziadek .

      Krypa.

      Stalowy

      • 3 0

    • A moze ?

      orp widmo ?

      • 3 0

    • Złomem, rdzawik albo fuszerka

      • 1 0

  • Nazwy bogów mitologii słowiańskiej! (12)

    Np. Perun czy Swaróg.

    • 136 35

    • (6)

      mam koncepcję
      adamowicza vel budynia,
      bolka wałęsy,
      rudego z brukselii,
      szablozębnego schetyny,

      • 20 30

      • (2)

        Zastanawiam się czy to zazdrość czy małostkowość.

        • 14 11

        • Boli co? (1)

          A miały być legendy..

          • 10 8

          • A tak z ciekawości, po co nam nowe nazwy okrętów? Czyżby ORP Ślęzak niedomagał? No tak, już czas na staruszka. Trzeba nam nowego okrętu wielozadaniowego - tu parada, tam defilada, czeka go wiele zadań.

            • 8 1

      • Zapomniałeś o lotniskowcu Balbinie

        • 16 4

      • Jaki fajny troll, taki upośledzony...

        • 7 2

      • To może od razu Jarosława Zawsze Dziewicy
        Antoniego Paranoi
        Naczelnego Notariusza Kraju Adriana
        Chytrego Kleru
        Dojnej Zmiany
        Pisiewiczów

        • 15 8

    • To raczej wypada zacząć od Welesa, boga głębin mor

      • 10 2

    • Zgadzam się (2)

      ORP Twaróg

      • 11 3

      • łoscypek (1)

        • 7 2

        • OZP (Okręt Zwykłego Posła) Piecki-Migowo vel Morena

          • 4 1

    • Lepszy twaróg niż Swaróg.

      • 1 8

  • (33)

    A może ORP Kaczor

    • 225 53

    • (1)

      Zgłoś żart do TVN Meteo,podobny poziom

      • 27 40

      • przewyższa go tylko iwój podpis dzbanie.

        • 6 3

    • Nina (2)

      Tylko nie to....

      • 5 5

      • (1)

        ORP Śmiechu Warty albo ORP Nie Strzelajcie Robię Co Mogę, ORP Zaraz Wracam

        • 10 3

        • ORP Spi...aj dziadu!

          • 10 2

    • A może tw bolek? (4)

      Czy nic?

      • 21 26

      • i lolek

        albo donpedro z krainy deszczowców

        • 8 0

      • Nie wiadomo który to był Bolek a który Lolek. Obaj podobni i szczerbaci! (2)

        • 13 3

        • Bolka z nikim nie pomylisz (1)

          Obleśny, spasiony, z kłakami w nosie, zawsze w koszulce OTUA.

          • 4 7

          • Kłaki w nosie i uszach to bezzębny gnom z Żuliborza hoduje :-D

            • 5 3

    • Czekałem (3)

      Aż pojawi się jakiś idiota

      • 14 2

      • W kupię raźniej :)

        • 4 3

      • (1)

        a wystarczyło podejść do lustra

        • 4 4

        • Podszedłeś?

          • 3 3

    • ORP Kulson. Matka chrzestna powiatowa sikawkowa z Brzeszcz. (1)

      • 16 8

      • ORP Misiewicz

        • 12 5

    • ORP Jurny Stefan

      • 16 7

    • A może rudy zdrajca? (1)

      • 17 19

      • Kaczyński czy Macierewicz?

        • 4 2

    • Nazwę dla pontonów mam

      Bartek M

      • 9 3

    • Bartuś.

      Bartuś M.Należy mu się łorder dostał za bardzo wybitne osiągnięcia a,a,a,a,a,a,a, oj,oj,oj, to wielka osobowość jak np. Kościuszko.

      • 6 2

    • (2)

      Albo ORP Balbina

      • 10 5

      • ORP Oskar, ORP Znak, ORP Bolek (1)

        ORP Carex, ORP Leopold, ORP Aktor, ORP Pawlik, ORP Marzena, ORP Stokrotka.

        • 2 3

        • ORP Balbina ....

          • 0 2

    • Od razu Twaróg i

      • 1 1

    • Albo ORP Antoni

      Np.

      • 8 1

    • Pełna nazwa Kaczor Donald

      • 4 4

    • ORP Kaczor Donald

      • 2 5

    • Kaczucha

      • 2 1

    • Żuliborski gnom z kłakami w nosie, żaden wróg tego nie wymówi. (3)

      • 5 4

      • Gnom jest jeden, sołtys Europy, brukselski karakan (2)

        Z kłakami w uszach.

        • 3 7

        • Tak sobie wmawiaj kmiocie :-D (1)

          • 4 3

          • Ten gnom do tego jest rudy i sepleni.

            • 4 4

  • Jeżeli będziemy budować okręty po 20 lat to zanim wejdą do służby już trafią na złom :) (2)

    Proponuje od nazwy trup lub emeryt :D

    • 114 11

    • ORP Antoni.

      • 2 1

    • ja proponuję bardziej trójmiejskie nazwy

      ORP Janusz Ch.
      ORP Sven Sku....en
      ORP Technik Maliniak z Nowogrodzkiej
      ORP PiSuar
      ORP Pani Billowa
      itp. itd.

      • 1 1

  • (1)

    Polskie co? Polskie tylko z bandery bo pochodzenie ich jest mocno zagraniczne od Rosji po przez jednostki wycofywane z Szwecji,Dani itp.

    • 65 6

    • A jak już nazwiemy nasze okręty to jeszcze wybudujemy 2 wieże!

      • 0 1

  • Wieloletnia budowa (2)

    "Młody starzec", wiecznie młody, stary za mlodu

    • 70 5

    • ORP Stary za młodu

      Podoba mi się :)

      • 2 1

    • ORP DziaD

      • 1 0

  • ORP Titanic. (3)

    • 73 14

    • ORP Bartłomiej Misiewicz (1)

      • 4 2

      • zdradziecki ryj

        denis barana

        • 2 1

    • To by do okrętów podwodnych pasowało.
      Titanic 1, 2 itd.

      • 2 1

  • Okrętów poza podwodnymi (6)

    Nie potrzeba nam - poczytajcie o rozwoju broni rakietowej. Nasza flota nawodna po wybuchu wojny znika po 30 minutach

    • 70 16

    • A co nie znika? (1)

      • 7 1

      • To może ORP Łapacz Rakiet albo ORP Ruchomy Cel albo ORP Co Mi Zrobisz Jak Mnie Trafisz

        • 8 1

    • rakiety się strzeli z daleka

      albo z ziemi, albo z wody albo z potwierdza, światło jest szybsze niż każdy pocisk

      • 0 5

    • Fakt, dlatego też, zgodnie z tą doktryną, największe marynarki świata zazdroszczą Amerykanom lotniskowców.

      • 3 2

    • To prawda! (1)

      Dzisiejsza doktryna wojenna oraz polozenie Polski wymaga przemyslanych koncepcji
      Na dzien dzisiejszy potrzebne nam sa male szybkie korwety rakietowe tj Visby oraz male okrety podwodne klasy skipjack

      • 9 1

      • i małe poławiacze min tzw catchselfie oraz małe przenośne toalety... jak marynarze zobaczą jaka ilość metalu leci na nasze pontony

        • 6 3

  • (9)

    Stawiacz min ORP Kaczynski

    • 140 37

    • Ale przed czy po rozwolnieniu?

      • 17 2

    • (6)

      Super! Obśmiałam się jak norka. Pytanie tylko: Lech czy Jarosław?

      • 8 3

      • Kryształowy Jarosław

        oczywiście..

        • 8 3

      • (3)

        Można zrobić dwa bliźniacze

        • 6 2

        • Katamaran bedzie taniej (2)

          • 6 1

          • (1)

            Z grafenu

            • 3 1

            • I na prąd

              Jak ten milion samochodów co to Krzywousty zbudował.

              • 3 1

      • ja jak łasica

        • 1 1

    • Lech, Jarosława i Martunia.

      • 3 2

  • . (3)

    ORP Bieda

    • 130 16

    • PO-Adam0wicz

      • 3 6

    • siara

      bieda to ty jestes

      • 2 2

    • Miałeś przypadkiem kogoś pod Stalingradem?

      • 1 0

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Majówkowe zwiedzanie Stoczni vol.7

20 zł
spacer

Gdynia wielu narodowości

spotkanie, wykład

Sprawdź się

Sprawdź się

Na którym cmentarzu spoczywa Anna Walentynowicz?

 

Najczęściej czytane