Gdy w dniu 19 lipca 1852 roku do Gdańska wjechał pierwszy pociąg a właściwie lokomotywa parowa z trzema wagonami w próbnej jeździe po nowo wybudowanym torze z Tczewa, nikt nie podejrzewał, że kolej żelazna stanie się podstawowym środkiem transportu towarów i przewozu pasażerów.
O doniosłości wydarzenia świadczy przybycie króla Prus na pierwsze połączenie Gdańska z Berlinem i otwarcie dworca kolejowego Brama Nizinna. Osiemnaście lat później Gdańsk uzyskał połączenie z Berlinem poprzez Słupsk i Stargard.
Po pięćdziesięciu latach sieć kolei normalnotorowej (o rozstawie szyn 1435 mm) na Pomorzu Gdańskim liczyła ponad 450 kilometrów, z czego 1/3 była dwutorową. W samym Gdańsku ułożono kilkadziesiąt kilometrów torów łączących miasto i port z już istniejącą siecią Kolei Wschodniopruskiej.
Era pary - bo ona poruszała lokomotywę ciągnącą wagony - zaczęła poważnie konkurować z żeglugą wiślaną w transporcie towarów i wypierać dyliżans w przewozie osób.
Pierwszy dworzec kolejowy w Gdańsku
W XIX wieku miasto było otoczone wałami i fosami stanowiącymi fortyfikacje. Wjechać do niego można było tylko bramami. Gdy w połowie wieku zapadła decyzja połączenia Gdańska koleją żelazną z budowaną Ostbahn, zastanawiano się nad lokalizacją dworca.
Jak powstał główny dworzec kolejowy w Gdańsku
Władze wojskowe nie zgadzały się na jego budowę wewnątrz miasta. W końcu uzyskano akceptację zrobienia wyłomu w wale obronnym pomiędzy Bramą Nizinną (
Leege Tor) a bastionem Żubr (
Maidloch). Tory ułożone z Tczewa podchodziły do miasta od strony Oruni poprzez żelazny most przerzucony nad opływem Motławy, stanowiącym południową fosę. Wybudowana w wale brama kolejowa miała otwory strzeleckie i była wyposażona w wysuwane rygle mające tarasować wjazd bramą do miasta.
Dworzec Brama Nizinna (
Eisenbahnhof Leegetor) był stacją czołową. Pociąg kończył bieg, gdyż był to kraniec torów. Dalej, prostopadle do stacji biegła ul. Toruńska (
Thornscher Weg), połączona zwodzonym mostem na Motławie z resztą miasta.
Neogotycki budynek dworca miał dwa piętra i wiatę nad peronem. Stacja miała też małą parowozownię i bocznicę wzdłuż nabrzeża po zachodniej stronie budynku wyposażoną w rampę. Do tego miejsca mogły przybijać statki o zanurzeniu do 3 metrów płynące Motławą po podniesieniu Mostu Popielnego (
Aschbrücke),
Oficjalne otwarcie linii
Wprawdzie pierwszy pociąg wjechał do Gdańska 19 lipca 1852 roku ale była to tylko jazda próbna z Tczewa lokomotywy z trzema wagonami. Pokonała ona trasę 32 kilometrów z zawrotną jak na tamte czasy prędkością dochodzącą do 40 km/h.
6 sierpnia 1852 roku o godz. 16.00 na Dworzec Brama Nizinna wjechał pociąg z Berlina przez Szczecin, Bydgoszcz i Tczew z królem Prus
Fryderykiem Wilhelmem IV, który dokonał otwarcia nowej linii i pierwszego gdańskiego dworca.
Otwarcie linii do Gdańska odbyło się już w piętnastym roku od uruchomienie pierwszej linii dalekobieżnej w Prusach z Berlina do Poczdamu. W połowie XIX w. w zaborze pruskim Kolej Wschodnia docierała przez Szczecin do Poznania i do Bydgoszczy a na Śląsku z Berlina do Wrocławia i Mysłowic.
W Królestwie Kongresowym zbudowano w ramach Kolei Warszawsko-Wiedeńskiej odcinek z Warszawy do Sosnowca i Maczek na granicy z zaborem austriackim. Sosnowiec miał połączenie z Mysłowicami a stąd pociągi jechały do Wiednia i Wrocławia. Natomiast z Maczek odjeżdżał pociąg do Krakowa.
Güter Ostbahnhof - Wschodni Dworzec Towarowy
Dworzec Brama Nizinna nazywany był też
Ostbahnhof / Dworcem Wschodnim. Nazwa zapewne pochodziła od Pruskiej Kolei Wschodniej (
Ostbahn), gdyż kilkanaście lat później, po uzyskaniu połączenia Gdańska z Berlinem przez Słupsk, dworzec Brama Wyżynna był nazwany Dworcem Pomorskim (
Pommerscherbahnhof) - od nazwy Kolei Pomorskiej.
Po wybudowaniu w 1867 roku linii kolejowej do Nowego Portu, z dworca Brama Nizinna odjeżdżały dwa pociągi osobowe i trzy pociągi łączone (towarowo-osobowe) z przystankiem na dworcu Brama Wyżynna. W latach 80. z tego dworca odjeżdżały w ruchu podmiejskim pociągi do Pruszcza (
Praust) i Pszczółek (
Hohenstein). Związane to było z tym, że oddano do użytku na tych stacjach nowe linie: do Kartuz i do Kościerzyny.
W 1886 roku z dworca Brama Nizinna uruchomiono konny tramwaj w relacji ul. Toruńska - Główne Miasto - Targ Rybny, który po dziesięciu latach zastąpiono napędem elektrycznym.
Gdy w 1896 roku po zasypaniu fosy i rozebraniu wału obronnego oddano do użytku Dworzec Centralny (
Zentralbahnhof), który po czterech latach stał się Dworcem Głównym, cały ruch osobowy tam się przeniósł. Odtąd pierwszy gdański dworzec stał się jednym z dworców towarowych (
Güterbahhof).
Kolej Kupiecka
Na dworcu Brama Nizinna brała swój początek Kolej Spichrzowa (
Speicherbahn), zwana też Koleją Kupiecką gdyż sfinansowała ją korporacja kupców gdańskich mająca spichrze, składy i magazyny na Wyspie Spichrzów.
W 1884 roku przedłużono tory przecinając ul. Toruńską i przez wzmocniony drewniany most na kanale o nazwie Trennungsgraben wjechano na Wyspę Spichrzów. Podwójne tory biegły środkiem ul. Chmielnej (
Hopfengasse) do samego krańca Wyspy z sześcioma obrotnicami, które umożliwiały przestawienie wagonu kolejowego do wąskich uliczek prostopadłych do ul. Chmielnej.
Ze względu na bezpieczeństwo, w szczególności zagrożenie pożarem od iskier z komina lokomotywy, wprowadzono trakcję konną. Parowóz wciągał wagony przez most nad kanałem a dalej ciągnęły je konie kierowane przez człowieka. Dzięki obrotnicom wagon z towarem można było podstawić pod magazyny i spichrze.
Kolej Kupiecka na Wyspie Spichrzów przecinała się prostopadle z torami tramwaju jadącego z Targu Węglowego na
Długie Ogrody. Po przejechaniu "Traku Królewskiego" i Motławy Mostem Zielonym na skrzyżowaniu Stągiewnej z Chmielną motorniczy nasłuchiwał dzwonka, który sygnalizował zbliżanie koni ciągnących wagon kolejowy.
Brunon Zwarra we "Wspomnieniach gdańskiego bówki" tak opisuje Kolej Kupiecką:
"W tamtych latach panował na Wyspie Spichrzów duży ruch i rozlegało się często na ulicy Chmielnej głośne dzwonienie człowieka, który szedł po torze kolejowym machając dużym dzwonkiem i wywijał ostrzegawczo czerwoną chorągiewką. Za nim posuwał się w odległości kilkudziesięciu kroków sznur wagonów ze zbożem, pociąganych przez zaprzęgnięte do nich kilkanaście koni. (...) Przed wjazdem na ul. Spichrzową była na ul. Chmielnej obrotnica, z której kierowano wagony pod znajdujące się na tej ulicy spichrze. Niekiedy stały na całej długości ul. Chmielnej wagony ze zbożem, przy których uwijali się zakurzeni sztauerzy. Mieli na sobie składane w formie długich kapturów worki i wyładowywali z wagonów zboże. Przybywało ono najczęściej luzem, więc ładowano je do metalowych wózków na wysokich kolach i transportowano w głąb spichrza".
Kolej Spichrzowa działała przez 61 lat do końca II wojny światowej. Po 1945 roku tory były wykorzystane do odgruzowania zniszczonej Wyspy. Do dzisiaj zachowały się fragmenty toru w jezdni i obrotnica na skrzyżowaniu Chmielnej z Pożarniczą.
Schlachtbahn - kolej do gdańskiej rzeźni
Od dworca towarowego Brama Nizinna odchodziły też tory wzdłuż fortyfikacji wschodnich w kierunku Angielskiej Grobli zwane "
Schlachtbahn", bo prowadziły do rzeźni wybudowanej pod koniec XIX wieku. Na trasie była bocznica do Gdańskiej Fabryki Karabinów i Królewskich Warsztatów Artyleryjskich przy ul. Łąkowej.
Po wybudowaniu elektrowni na Ołowiance tory z Długiej Grobli przedłużono na Ołowiankę po oddaniu mostu na Kanale na Stępce do wybudowanej tam elektrowni. Kolej oddano rok przed otwarciem rzeźni miejskiej, która ruszyła z produkcja w 1894 roku.
W czasie trwania pierwszej wojny światowej budynki dworca Brama Nizinna były szpitalem polowym Czerwonego Krzyża. W Wolnym Mieście Gdańsku na dworcu funkcjonował urząd celny pierwszej klasy -
Zollamt I Leege Tor. Stacja miała status dworca towarowego.
Pierwsza linia kolejowa zbudowana w II RP
Dworzec Gdańsk Kłodno
Po powrocie Gdańska do Polski dworzec Brama Nizinna nazwany został Gdańsk Kłodno. W latach 1945 - 1947 stacja była głównym
punktem osiedleńczo-przesiedleńczym. Do stacji przyjeżdżały pociągi z osiedleńcami z centralnej Polski i przede wszystkim przesiedlanych z Kresów Wschodnich II Rzeczypospolitej, które zagarnął Związek Sowiecki.
W Gdańsku osiedliło się blisko 40 tysięcy osób z Wileńszczyzny. W ramach tej akcji na początku 1946 roku przyjechali z Wilna także moi rodzice z dwójką mojego rodzeństwa i moimi dziadkami.
Z tej stacji również wywożono mieszkańców Wolnego Miasta Gdańska pochodzenia niemieckiego, przesiedlanych przeważnie do radzieckiej strefy okupacyjnej. Pociągi jechały z Gdańska do Berlina.
W późniejszych latach na dworcu Gdańsk Kłodno odprawiano prywatne przesyłki towarów przewożonych przez PKP i PSK, w tym przeważnie zagranicznych. Na dworcu była placówka celna, która odprawiała też bagaże osób udających się na emigrację. Drugą taką placówką celną był Dworzec Morski w Gdyni dla osób opuszczających Polskę "Batorym".
W 1996 roku stacja kolejowa Gdańsk Kłodno zakończyła swoją działalność. Dzisiaj w tym miejscu, po zakupie terenu przez
Invest Komfort trwa budowa osiedla mieszkaniowego Toruńska.
- Henryk Jursz "Kolej w Gdańsku w XIX wieku" 30.10.2015 na portalu iBedeker (ibedeker.pl/relacje/kolej-w-gdansku-w-xix-wieku/,
- Krzysztof Kester "Koleje podmiejskie - cz. I "Pierwsze koleje w Gdańsku 1852 - 1870", 01.11.2015r. na portalu iBedeker (ibedeker.pl/relacje/pierwsze-koleje-w-gdansku-1852-1870).
- Henryk Jursz "Kupiecka kolej na wyspie - Kolej Spichrzowa" 06.06.2011r. na portalu iBedeker (ibedeker.pl/spacery/kupiecka-kolej-na-wyspie-kolej-kupiecka),
- Sylwia Bykowska "Problem osadnictwa w Gdańsku w pierwszych latach po zakończeniu drugiej wojny światowej" Zapiski Historyczne t.LXXXII rok 2017 zeszyt 4.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy