Większości nam sterowce kojarzą się z tzw. Zeppelinami, których nazwa wzięła się od nazwiska słynnego konstruktora hrabiego Ferdynanda Grafa von Zeppelin. Niemiecki konstruktor niewątpliwie był pionierem w tej dziedzinie i zbudował największe przedsiębiorstwo budujące te "olbrzymie" maszyny. Oczywiście oprócz Niemców sterowce budowali też Brytyjczycy, Amerykanie czy też Francuzi, ale nie na tak wielką skalę. Największą popularnością cieszyły się w latach 1912-1917 i stopniowo były wypierane przez samoloty, gdyż okazały się zbyt kosztowne w budowie i utrzymaniu.
tak, interesuję się tą tematyką
8%
tak, ale raczej pobieżnie
15%
nie, jedynie coś o nich słyszałe(a)m
22%
nie, dowiedziałe(a)m się dopiero teraz
55%
W Niemczech nie tylko Zeppelin budował i konstruował sterowce. Miał tez kilku poważnych konkurentów, a jednym z największych był prof. z gdańskiej Technische Hochschule, Johann Schütte.
Johann Heinrich Karl Schütte urodził się 26 lutego 1873 r. w Osternburgu koło Oldenburga. Był synem Christine Sophie Marie i Henricha Wilhelma Ludwiga Schütte. Jego ojciec był urzędnikiem na dworze u wielkiego księcia Oldenburga, a następnie kapitanem jego jachtu Lensahn. Oldenburg było w tym czasie miastem rezydencji bogatych mieszczan, kupców, bankierów.
W 1879 r. młody Johann zapisany został do szkoły średniej (Oberrealschule), dzisiejszej Herbert-Gymnasium. Jego wyniki w nauce nie były imponujące, był uczniem średnim, z kiepskimi ocenami z języków obcych i "skorym do figli uczniowskich". 4 kwietnia 1892 r. Schütte otrzymał dyplom i zafascynowany pracą ojca zwrócił uwagę na kwestie związane z budową statków. Po krótkim epizodzie jako praktykant w dziale stoczni cesarskiej w Kiloni, jesienią 1892 r., zaczął studia w Wyższej Szkole Technicznej (Technischen Hochschule) w Berlinie Charlottenburg, na wydziale budowy okrętów. Po zdaniu egzaminu pośredniego z przedmiotów ogólnych (tzw. Vordiplom) Johann Schütte rozpoczął 6-tygodniową praktykę na parowcu Geestemünde, należącym do niemiecko-amerykańskiego przedsiębiorstwa Petrol AG. Jako asystent mechanika wypłynął w rejs do Baltimore w USA. 2 lutego 1898 r. Schütte zdał egzamin inżynierski z budowy okrętów i ukończył studia z wyróżnieniem.
Jeszcze przed egzaminem, w grudniu 1897 r., zatrudniony był w Norddeutsche Lloyd w Bremershafen. Po zdaniu egzaminu został wysłany do włoskiego portu La Spezia, gdzie obserwował budowę instytutu naukowego włoskiej marynarki wojennej. Te doświadczenia przeniósł następnie do Bremenshafem, gdzie powstał pod jego auspicjami podobny instytut - jedyny tego typu w Niemczech, w którym prowadził badania nad teorią budowy okrętów.
W życiu prywatnym również mu się wiodło. 2 czerwca 1898 r. ożenił się z córką armatora Henriette Adele Bertha Addicks. Miał dwójkę dzieci: syna Wilhelma i córkę Dorotheę. Oboje urodzili się w Bremershafen.
Lata 1899-1904 dla tego młodego naukowca były wyjątkowo udane. Z wynikami swoich badań jeździł na wykłady po całej Europie. Zapraszany był na odczyty m.in do Paryża, Londynu i Petersburga. W 1902 r. objął nadzór nad budową parowca "von Podbielski", przeznaczonego do kładzenia kabla na dnie morza (Kabeldampfer), w stoczni w Glasgow. Następnie koordynował dwa podobne projekty, ale już w stoczniach niemieckich. W Szczecinie nadzorował budowę parowca "Stephan", a w Elblągu parowca "Grossherzog von Oldenburg". Johann Schütte został też jednym z pierwszych członków założonego w 1899 r. w Berlinie Stowarzyszenia Naukowców. Na światowej wystawie EXPO w St. Louis w 1904 r. jego wynalazek, nowy cylinder do kotłów (Schütte-Kessel), zdobył złoty medal.
Johann Schütte w Gdańsku
Kariera naukowa Johann Schütte rozwijała się bardzo dynamicznie. W wieku 32 lat (październik 1904) objął Katedrę Budowy Okrętów / Theorie des Schiffes und Entwerfen von Schiffen i otrzymał stanowisko profesora na nowo utworzonej gdańskiej Technische Hochschule. Był najmłodszym profesorem nauk technicznych w Niemczech.
Johann Schütte zamieszkał w Gdańsku-Wrzeszczu przy ul. Jaśkowa Dolna nr 47b. Budynek ten zachował się do dzisiaj. Znajduje się w sąsiedztwie Teatru Leśnego.
Na pobyt w Gdańsku przypada "najbardziej udany okres w życiu prywatnym profesora". Uzyskał bardzo wysoki status społeczny, bardzo aktywnie uczestniczył w życiu miasta, udzielał się w kilku towarzystwach naukowych, zapraszany był wraz z małżonką na różnego rodzaju festyny, bale w Gdańsku i w Sopocie. Jego seminaria i wykłady cieszyły się dużą popularnością wśród studentów, które "nie ograniczały się tylko do suchych podręczników, ale pokazania praktyki działania z zabarwieniem humorystycznym". Oprócz nauczani, Schütte zajmował się również praktyką. Otrzymywał zlecenia ze stoczni niemieckich na rozwiązanie różnego typu problemów technicznych, za które otrzymywał dodatkowe wynagrodzenia. Dochody te w całości przeznaczał na swoją pasję - alpejską wspinaczkę wysokogórską.
5 sierpnia 1908 r. katastrofa Zeppelina LZ 4 - pierwsze badania na temat budowy sterowców
Latem 1908 r. kolejny czwarty już sterowiec Ferdynanda Zeppelina był gotowy do lotu. Pierwszy lot próbny odbył się w górach Szwajcarii. Drugi lot nie był już tak udany i sterowiec uległ katastrofie w miejscowości Echterdingen koło Stuttgartu. Statek powietrzny uległ całkowitemu zniszczeniu. Katastrofa ta poważnie zachwiała finansami hrabiego Zeppelina. Aby ocalić przedsiębiorstwo, prasa w całych Niemczech wzywała do zbiórki pieniędzy na rzecz budowy nowego sterowca. Utworzono w tym celu fundację (Zeppelin-Stiftung), która zebrała w sumie 6 mln marek. Oprócz pomocy finansowej wzywano także do wszelkiego rodzaju pomocy "intelektualnej potrzebnej w rozwiązaniu problemów technicznych, na które napotkali konstruktorzy".
Również prof. Schütte przeanalizował ten problem, wyszukał błędy w konstrukcji Zeppelina i dokonał ich analizy. Dzięki współpracy z berlińskim wynalazcą, inż. Carlem Huberem, powstał zarys sterowca z drewnianym szkieletem, nazwanym "systemem Huber". Zastosowane rozwiązania, takie jak: szkielet z drewna osikowego, nowy kształt i usterzenie, nowy układ śmigieł, jak i nowy sposób sterowania aerostatem (dwie luźne podwieszone gondole ze sterami połączone kablami) były, jak na owe czasy, bardzo
nowatorskim rozwiązaniem i projekt spotkał się z dużym zainteresowaniem wśród niemieckich kręgów wojskowych. W swych początkowych planach produkcyjnych profesor zakładał wybudowanie analogicznej hali pływającej, jak hrabiego Zeppelina na jeziorze Bodeńskim, na Zatoce Gdańskiej. Jednak brak środków finansowych spowodował zarzucenie tego projektu. Dla realizacji swoich projektów związał się z mannheimskim przemysłowcem Karlem Lanzem, którego spotkał podczas wystawy niemieckiego przemysłu stoczniowego w 1908 r. W wyniku porozumienia utworzyli wspólnie 22 kwietnia 1909 r. przedsiębiorstwo pod nazwą "Luftschiffbau Schütte - Lanz", a jesienią 1909 r. rozpoczęli budowę pierwszego sterowca o nazwie "SL 1" w nowym zakładzie w Mannheim - Rheinau.
Karl Lanz był przede wszystkim przedsiębiorcą. Na dzieło Johanna Schutte patrzył głównie z perspektywy finansów. Dlatego też ich współpraca nigdy nie układała się idealnie. Kilkakrotnie był bliski rezygnacji z projektu. Karl Lanz zmarł wkrótce po wojnie w 1921 r.
Przy nowym, ambitnym projekcie pomagali profesorowi jego uczniowie z gdańskiej szkoły wyższej: Walter Bleistein, Georg Christians i Franz Krukenberg, którzy przenieśli się do Mannheim. Sam profesor skorzystał z przysługującego mu urlopu na gdańskiej uczelni i przeniósł się do Mannheim, by na miejscu doglądać prace projektowe i budowę zakładu. Natomiast rodzina pozostała w Gdańsku. Dnia 17 października 1911 r. po licznych próbach pierwszy sterowiec odbył swój oficjalny lot. Został sprzedany wojsku dopiero dwa lata później 23 kwietnia 1913 r., gdzie otrzymał oznaczenie SL 1.
Latem 1913 r. sterowiec ten wyruszył w trasę z Mannheim do Królewca, po drodze 6 lipca 1913 r. zatrzymując się w Gdańsku. Uroczyste lądowanie miało miejsce na wielkim placu ćwiczeń we Wrzeszczu. Wizyta ta wzbudziła spore zainteresowanie wśród mieszkańców i władz miasta. Po raz pierwszy w dziejach Gdańska miało miejsce lądowanie sterowca, a mieszkańcy mieli okazję z bliska podziwiać tego "olbrzyma". Do tego autorem konstrukcji był profesor z gdańskiej Technische Hochschule, a absolwenci tej uczelni mieli okazję uczestniczyć w jego realizacji. Euforia ze sprzedaży i sukcesu nie trwała jednak długo. W drodze powrotnej z Królewca w lesie niedaleko Piły /Schneidemühl/ sterowiec uległ wypadkowi i został całkowicie zniszczony. Jedna osoba z członków załogi zginęła.
Wybuch wielkiej wojny i kolejne zamówienia
Tak jak w przypadku wcześniejszych katastrof sterowców Grafa Zeppelina armia nie zrezygnowała z użytkowania sterowców prof. Schüttego. 28 lutego 1914 r. wzbił się w powietrze kolejny sterowiec z zakładów w Manheim SL 2. W porównaniu do pierwszego posiadał wiele ulepszeń. Przede wszystkim otrzymał lepszy aerodynamiczny kształt, przez co stał się najszybszym niemieckim sterowcem. Ministerstwo wojny również było zadowolone z nowego sterowca i nakazało konkurencji z Friedrischshafen "dostosowanie się do innowacji Schüttego w swych kolejnych konstrukcjach".
Wybuch I wojny spowodował, że spółka otrzymała kolejne zamówienia, a nowe przedsiębiorstwo stało się poważną konkurencją dla "narodowego bohatera" hrabiego Graffa Zeppelina. W sumie wyprodukowano 22 sterowce z oznaczeniem SL.
Po zakończeniu pierwszej wojny światowej nastąpił zmierzch ery sterowców. Profesor Johann Schütte próbował jeszcze znaleźć inwestorów dla swych kolejnych, nowatorskich projektów w USA i innych krajach. Jednak nikt nie chciał wyłożyć środków finansowych w tak ryzykowne przedsięwzięcie, jakim była budowa i eksploatacja aerostatów. Oficjalnie przyjmuje się, że 1 kwietnia 1924 r. firma Schütte-Lanz zakończyła swoją działalność.
Nasz bohater w Gdańskiej Technische Hochschule zatrudniony był do 1922 r. W tym samym roku zaproponowano mu profesurę na Berlińskiej Technische Hochschule, która przyznała mu 5 lat wcześniej 21 grudnia 1917 r. tytuł doktora honoris causa za zasługi na polu budowy sterowców. Przejął tam katedrę projektowania statków i sterowców. Nawet jako emerytowany wykładowca pokazywał wizjonerską dalekowzroczność, spekulując np. o wykorzystaniu energii wiatrowej. Zmarł dość niespodziewanie na raka w wieku 67 lat dnia 29 marca 1940 r. Pochowany został na cmentarzu w rodzinnym mieście Osternburg koło Oldenburga.
Sterowce SL i ślady działalności firmy Schütte-Lanz na Pomorzu
W czasie wojny w rejonie Morza Bałtyckiego i Zatoki Gdańskiej operowało kilka typów sterowców SL należących do kaizerowskiej marynarki wojenne, tj: SL 4, SL 8 i SL 9. Ich baza znajdowała się w Seddin, dzisiaj Jezierzyce Słupskie, 7 kilometrów na północny wschód od Słupska. Jeden z tych hangarów przetrwał II wojnę światową i wykorzystywany był do przechowywania m.in. zboża. Niestety w 1989 roku doszło do zaprószenia ognia i hala spłonęła. Była to prawdopodobnie jedyna taka konstrukcja zachowana w oryginale na kontynencie europejskim. Przetrwała dwie wojny światowe, prawie cały PRL i niestety przez nieuwagę personelu przegrała walkę z ogniem. Do tego podczas gaszenia pożaru zginęło 2 strażaków. Co ciekawe, teren po byłej bazie sterowcowej jest do dziś wykorzystywany przez jedną z największych firm dostarczających gaz. Prawdopodobnie używane są nadal zbiorniki na wodór z okresu I wojny. Widoczne są też ślady po fundamentach hali.
Inną ciekawostką, która została na Pomorzu (tylko w planach) po firmie Schütte-Lanz, jest projekt fabryki wodnosamolotów w Gdyni. Teren pod budowę o pow. 14,7 ha firma zakupiła w 1918 r. bezpośrednio przy Zatoce Gdańskiej, niedaleko miejscowości Oksywie. Zakończenie wojny pokrzyżowało te plany i fabryka tam nigdy nie powstała.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy