Gdańsk - miasto wielu cmentarzy

Marcin Stąporek

1 listopada 2010 (artykuł sprzed 13 lat)

Opinie (99)

Cmentarz komunalny w Nowym Porcie. Ciekawostką są tu groby Polaków z okresu istnienia Wolnego Miasta Gdańska.

Odnawiany w ostatnich latach cmentarz żydowski na Chełmie.

Obelisk nagrobny Klawitterów jest ostatnim śladem po zlikwidowanych cmentarzach u stóp Grodziska.

Pierwszy dzień listopada kojarzy nam się nieodparcie z odwiedzaniem cmentarzy, paleniem zniczy i ozdabianiem grobów kwiatami. Taki sposób obchodzenia tego święta jest jednak stosunkowo młody, tak samo zresztą, jak cmentarze, które znamy.

W opracowanym w 1999 r. studium historyczno-konserwatorskim, Joanna Labenz wyliczyła 93 cmentarze użytkowane na terenie Gdańska w czasach historycznych. Najdawniejszym z nich był wczesnośredniowieczny cmentarz przy ul. Sukienniczej, na terenie dawnego grodu. Od tamtego czasu odkryto jeszcze starsze pochówki, zlokalizowane pod dzisiejszą Halą Targową w pobliżu kościoła św. Mikołaja.

Archeolodzy natrafiają też czasem na terenie Trójmiasta na jeszcze starsze groby, pochodzące z epok przedhistorycznych. Ludzie zamieszkiwali ten teren od czasu, gdy kilka tysięcy lat temu został on uwolniony od zlodowacenia. Ze względu na wędrowny, zbieracko-łowiecki tryb życia, ci najdawniejsi mieszkańcy naszych okolic nie zakładali jeszcze cmentarzy dla swoich zmarłych. Najstarszym dotąd odnalezionym pochówkiem na naszym terenie był prawdopodobnie grób, odkryty w 1892 r. w Nowych Szkotach koło Wrzeszcza: na podstawie znalezionych w nim przedmiotów, siekierki i glinianego naczynia, ustalono, że pochodzi on z początków epoki brązu, sprzed około 4 tys. lat. Liczniejsze są, kilkanaście wieków młodsze, cmentarzyska z wczesnej epoki żelaza. W tym czasie zmarłych palono na stosach, a szczątki wkładano do specjalnych naczyń - urn, które wstawiono następnie do grobów o ścianach i pokrywach wykonanych z płyt kamiennych. Są to tzw. groby skrzynkowe, dość licznie znajdowane w naszej okolicy. Były one badane przez archeologów m.in. na Oksywiu, w Redłowie, Małym Kacku, Sopocie, Oliwie, na Suchaninie, Ujeścisku i w wielu innych miejscach. Około przełomu er częściowo zrezygnowano z palenia zwłok. Cmentarzyska z grobami z tego czasu, zwanego okresem wpływów rzymskich, znajdowały się m.in. na Oksywiu, w Oliwie u stóp Pachołka, w okolicy VII Dworu na Polankach, przy ul. Chrzanowskiego we Wrzeszczu, a także w miejscu dzisiejszego "City Forum" koło dworca Gdańsk Główny.

We wczesnym średniowieczu schrystianizowani mieszkańcy Pomorza chowani byli najczęściej wokół zakładanych wtedy kościołów - wspomniany cmentarz pod gdańską Halą Targową związany był z pierwotnym kościołem św. Mikołaja, na mniejszą skalę badano podobne cmentarze m.in. przy kościele św. Katarzyny i katedrze oliwskiej. Niektóre z tych grobów były prawdopodobnie nakryte kamiennymi płytami z płaskorzeźbionym krzyżem.

W późniejszym średniowieczu, w związku ze wznoszeniem murowanych, coraz większych kościołów, pojawił się zwyczaj składania zmarłych we wnętrzu kościołów, w ziemi bezpośrednio pod posadzką albo w specjalnie budowanych kryptach. W ten sposób stare gdańskie kościoły: zarówno te wielkie, jak Kościół Mariacki, św. Katarzyny, św. Trójcy czy św. Jana, ale też niewielkie, jak Bożego Ciała czy zlikwidowany kościół św. Ducha na Głównym Mieście, stały się cmentarzami dla wielu tysięcy gdańszczan. Znaczniejsze osoby upamiętniano bogatymi epitafiami umieszczanymi na ścianach i filarach świątyni albo przynajmniej nakrywano grób kamienną płytą z nazwiskiem zmarłego. Jednak dotyczy to tylko niewielkiej cząstki pogrzebanych: w większości ograniczano się jedynie do wpisania nazwiska do prowadzone w każdej parafii Księgi zmarłych.

Trzeba tu jednak dodać, że miejsce wewnątrz kościoła, nawet niczym nie oznaczone, wiązało się z określonymi kosztami, a dla biedoty pozostawało miejsce na przykościelnym cmentarzu na zewnątrz świątyni. Od XVII wieku, w związku z wyczerpywaniem się przestrzeni w mieście otoczonym fortyfikacjami, zaczęto zamykać i stopniowo likwidować przepełnione cmentarze przykościelne. Poszczególne parafie zaczęły wówczas zakładać swoje cmentarze poza zasięgiem wałów, u stóp Biskupiej Górki i Grodziska, a pod koniec XVIII wieku wzdłuż Wielkiej Alei łączącej Gdańsk z Wrzeszczem. W okresach zwiększonej umieralności spowodowanej epidemiami, np. dżumy czy cholery, zakładano osobne cmentarze, położone w większej odległości od miasta, najczęściej na wzniesieniach po zachodniej stronie Gdańska.

Trzeba tu jeszcze wspomnieć o Żydach, których niewielka, ale ważna dla dziejów Gdańska wspólnota miała już od XVII wieku własne cmentarze na Chełmie i w dzisiejszym Wrzeszczu.

Ostatecznie pochówków w centrum Gdańska (intra muros) zakazano ze względów sanitarnych w 1815 r. XIX wiek to okres rozwoju cmentarzy w formie, jaką znamy do dziś: z grobami znajdującymi się wśród zieleni, oznaczonych krzyżami i pomnikami nagrobnymi. Zapewne też dopiero w tym czasie ukształtował się, przede wszystkim wśród katolików, zwyczaj odwiedzania grobów w dniu 1 listopada, dekorowania ich kwiatami i palenia świec.

W 1946 r. na terenie Gdańska naliczono 47 cmentarzy. Najliczniejsze były ewangelickie, a drugim miejscu katolickie, był też osobny cmentarz menonicki, dwa żydowskie i cmentarz związku wolnoreligijnego. Było też kilka cmentarzy wojskowych oraz zakładane od początku XX wieku cmentarze komunalne, dostępne dla wszystkich zmarłych bez względu na przynależność religijną. Większość z nich została zamknięta, a w kolejnych latach często ulegały one likwidacji. Obecnie w Gdańsku jest 12 czynnych cmentarzy, z tego 7 w zarządzie komunalnym i 5 parafialnych.

O autorze

Opinie (99) ponad 20 zablokowanych

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-11-01 21:11

Cmentarz Brzeźnio (1)

Czy ktoś pamięta przy nieistniejącej już "Balladynie" był mały cmentarzyk,bardzo stary,jeszcze chyba sprzed I wojny Swiatowej i jak dobrze pamiętam poniemiecki.Tak się zastanawiam co się stało z tymi nagrobkamii, szczątkami.Jak byłam dzieciakiem to tam chodziłam,jak to dzieciaki ,a co tam jest teraz to nie mam pojęcia.

Betty Boop
13 lat
- 6 0
Twoja opinia

Zmień treść

Czy ktoś pamięta przy nieistniejącej już "Balladynie" był mały cmentarzyk,bardzo stary,jeszcze chyba sprzed I wojny Swiatowej i jak dobrze pamiętam poniemiecki.Tak się zastanawiam co się stało z tymi nagrobkamii, szczątkami.Jak byłam dzieciakiem to tam chodziłam,jak to dzieciaki ,a co tam jest teraz to nie mam pojęcia.
Regulamin dodawania opinii
- Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
  2010-11-01 21:23
  
  Pamietam ten cmentarz takze.. Tez ciekawa jestem co z nim?
  
  Beata
  13 lat
  - 3 0
  Twoja opinia
  
  Zmień treść
  
  Pamietam ten cmentarz takze.. Tez ciekawa jestem co z nim?
  Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-11-01 21:36

nidgy nie kupuje zniczy i kwiatow przy cmentarzach, zdzierstwo jakich mało

na mnie nie zarobią, ale i tak zawsze znajda jeleni

13 lat
- 3 2
Twoja opinia

Zmień treść

na mnie nie zarobią, ale i tak zawsze znajda jeleni
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-11-01 21:52

szczyt zakłamania historii

jest ogrodzenie potężnego terenu po cmentarzu wielonarodowym z przewagą ewangielickiego , gdzie ok 10% zajmowała kwatera zydowska i napisanie tablicy , że jest to cmentarz żydowski! Chodzi o cmentarz obok Salwatora w Gdańasku chyba ul Stoczniowców

gdańszczanin
13 lat
- 5 2
Twoja opinia

Zmień treść

jest ogrodzenie potężnego terenu po cmentarzu wielonarodowym z przewagą ewangielickiego , gdzie ok 10% zajmowała kwatera zydowska i napisanie tablicy , że jest to cmentarz żydowski! Chodzi o cmentarz obok Salwatora w Gdańasku chyba ul Stoczniowców
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-11-01 23:44

jestem w szoku odwiedziłam grób rodziny znajomych , a tu niema nagrobka jakis świry po.........e skradły to jest skandal ponoć tyle policji patroluje cmentarze i co z tego wynika kłamstwo

13 lat
- 1 0
Twoja opinia

Zmień treść

jestem w szoku odwiedziłam grób rodziny znajomych , a tu niema nagrobka jakis świry po.........e skradły to jest skandal ponoć tyle policji patroluje cmentarze i co z tego wynika kłamstwo
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-11-01 23:57

gdzie zgłosic kradzież nagrobków

grasują złodzieje nagrobków na cmentarzu Emaus w gdańsku w ubiegłym tygodniu zgineły dwa nagrobki obok siebie stojące z czarnego marnuru 1000zł nagrody za wskazanie miejsca tych nagrobków wiadomośc przekaż na stronie

13 lat
- 2 0
Twoja opinia

Zmień treść

grasują złodzieje nagrobków na cmentarzu Emaus w gdańsku w ubiegłym tygodniu zgineły dwa nagrobki obok siebie stojące z czarnego marnuru 1000zł nagrody za wskazanie miejsca tych nagrobków wiadomośc przekaż na stronie
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-11-02 14:50

CMENTARZ W NOWYM PORCIE

Niestety z cmentarza w Nowym Porcie systematycznie znikaja stare wartosciowe nagrobki pochowanych tu Gdanszczan. Niedawno zniszczono i przygotowano do usunięcia nagrobek rodziny Doppke.

Adam
13 lat
- 3 0
Twoja opinia

Zmień treść

Niestety z cmentarza w Nowym Porcie systematycznie znikaja stare wartosciowe nagrobki pochowanych tu Gdanszczan. Niedawno zniszczono i przygotowano do usunięcia nagrobek rodziny Doppke.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-11-02 16:18

gdańsk

to miasto dla tych którzy umarli za życia

13 lat
- 2 0
Twoja opinia

Zmień treść

to miasto dla tych którzy umarli za życia
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-11-02 19:51

Szkoda, że po II wojnie światowej władze kazały zlikwidować wiele gdańskich cmentarzy np. najstarszy sięgający 1550 r. przy ul. Gościnnej. Gdyby istniał, byłby to najstarszy cmentarz w Polsce (mimo, że był ewangelicki). Pochowany był tam np. dziadek Arthura Schopenhauera.

13 lat
- 2 0
Twoja opinia

Zmień treść

Szkoda, że po II wojnie światowej władze kazały zlikwidować wiele gdańskich cmentarzy np. najstarszy sięgający 1550 r. przy ul. Gościnnej. Gdyby istniał, byłby to najstarszy cmentarz w Polsce (mimo, że był ewangelicki). Pochowany był tam np. dziadek Arthura Schopenhauera.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2010-11-03 00:55

najwiekszy to cmentarz stoczniowy

dzieki AWS PiS i PO!!!!

kartofel V PO-lodowej
13 lat
- 0 0
Twoja opinia

Zmień treść

dzieki AWS PiS i PO!!!!
Regulamin dodawania opinii