Do 1945 roku, znajdowały się w Gdańsku dwa, niezwykłe dźwigi stoczniowe. Bez wątpienia, obie konstrukcje były jednymi z najbardziej charakterystycznych elementów w panoramie miasta. Dlaczego dziś możemy podziwiać je jedynie na czarno-białych widokówkach? Jak potoczyły się ich dalsze losy? Poznajcie historie żurawia młotowego "Dziadek" oraz żurawia pływającego "Długi Henryk".
należy je bezwzględnie zachować, w razie potrzeby przenieść w inne miejsce, to przecież symbole Gdańska
59%
warto je zachować, ale tylko te najcenniejsze konstrukcje, resztę należy zlikwidować
28%
trzeba je po prostu zezłomować, to tylko nikomu niepotrzebny złom
13%
Potężne, stalowe dźwigi, górujące nad terenami stoczniowymi, to obok ceglanych wież ratusza i kościołów Głównego Miasta oraz majaczącej na horyzoncie tafli Bałtyku najbardziej charakterystyczne elementy panoramy Gdańska. Nic dziwnego, że ich sylwetki możemy spotkać w wielu materiałach promujących miasto i przeróżne, odbywające się nad Motławą wydarzenia.
Niemal każdy gdańszczanin wie, jakie skutki przyniósł kataklizm, który spadł na miasto podczas i po szturmie Armii Czerwonej w ostatnich miesiącach II wojny światowej. Wielu z nas widziało zdjęcia całych ulic, ba, całych dzielnic obróconych w rumowiska cegieł. Na szczęście, nowi, polscy gospodarze Gdańska podjęli decyzję o odbudowie części historycznego centrum, tj. wspomnianego już Głównego Miasta i stosunkowo szybko życie tu powróciło do względnej normalności. Niestety, nie wszystkie miejsca udało się odbudować, a ich dawną urodę można już oglądać jedynie w albumach ze starymi fotografiami. Dla przykładu można tu wymienić dwa place: Targ Drzewny i Targ Węglowy.
Podobnie było ze terenami stoczniowymi. Przemysłowe serce Gdańska dość szybko - nomen omen - podźwignięto ze zniszczeń wojennych i wznowiono tu produkcję statków, ale po wielu elementach dawnego wyposażenia nie pozostało żadnego śladu. Jednym z mniej znanych epizodów zniszczenia i grabieży Gdańska w 1945 roku jest zniknięcie dwóch, stoczniowych dźwigów, nazywanych przez przedwojennych gdańszczan "Dziadkiem" i "Długim Henrykiem".
Olbrzymi młot górujący nad gdańskimi stoczniamiGdańskie zakłady produkujące statki należały do największych w II Rzeszy Niemieckiej. Do czasów utworzenia Wolnego Miasta Gdańska przeżywały okres spektakularnego rozwoju, co zawdzięczały m. in. zamówieniom realizowanym dla Cesarskiej Marynarki Wojennej (niem. Kaiserliche Marine). Już w końcu XIX wieku, w ówczesnych, gdańskich stoczniach: Cesarskiej (niem. Kaiserliche Werft) i Schichaua (niem. Schichau Werft) funkcjonowało aż kilkadziesiąt, stalowych dźwigów i suwnic.
W 1914 roku, kilka miesięcy przed wybuchem I wojny światowej,
przy wejściu do jednego z basenów wyposażeniowych 
Stoczni Schichaua oddano do użytku potężny żuraw młotowy. Potężne urządzenie, które swym kształtem rzeczywiście przypominało młotek, mogło przenosić ładunki o wadze do 250 ton. Z reguły były to elementy wyposażenia siłowni okrętowych, czyli różnego rodzaju urządzenia napędowe, które montowano w wybudowanych tuż obok kadłubach.
W wielu publikacjach można przeczytać, że przedwojenni mieszkańcy Gdańska nazywali ten dźwig "Dziadkiem". Nie udało nam się jednak ustalić, jaka jest etymologia tego dość osobliwego przydomku.
Żuraw młotowy Stoczni Schichaua miał aż 60 m. wysokości. Dla porównania, wieża Bazyliki Mariackiej ma niewiele ponad 80 m. Trudno znaleźć jakąkolwiek, przedwojenną fotografię gdańskich stoczni, na której nie byłoby widać tego majestatycznego urządzenia. Warto również wspomnieć, że sylwetka "Dziadka" górowała nad
głównym wejściem do stoczni przy obecnej ul. Jana z Kolna, które po wojnie stanowiło bramę nr 3 Stoczni Gdańskiej.
Zmarnowany łup wojenny "Dziadek" bez większego szwanku przetrwał apokalipsę 1945 roku, a jednak i tak zniknął z krajobrazu gdańskich stoczni. Dlaczego? Pamiętajmy, że władze Związku Radzieckiego nie traktowały Gdańska jako miasta polskiego, ale jako integralną część III Rzeszy. Fakt, że włączenie miasta w granice hitlerowskich Niemiec odbyło się z naruszeniem norm prawa międzynarodowego, mało kogo wówczas obchodził. W ramach reparacji wojennych, Moskwa zadecydowała o wywiezieniu ze zdobytego na Niemcach Gdańska w głąb Związku Radzieckiego do aż 70 proc. urządzeń stoczniowych. Pozostałe 30 proc. miało pozostać na miejscu i zostać przekazane nowym, polskim władzom Gdańska.
Jedno jest pewne. "Dziadek", który przez ponad 30 lat dumnie wznosił się nad wejściem do basenu Stoczni Schichaua, został pocięty palnikami na kawałki i załadowany na radziecki okręt. Jego dalszych losów nie sposób określić. Pozostają jedynie domysły i niczym niepotwierdzone pogłoski oraz nadzieja, że odpowiedź na ten temat wciąż leży w przepastnych, rosyjskich archiwach wojskowych.
Wydaje się mało prawdopodobne, aby pocięty palnikami "Dziadek" został na nowo złożony w którejś z radzieckich stoczni. Najprawdopodobniej, zniszczony nieudolnym demontażem żuraw został po prostu przetopiony w hucie. Warto również przypomnieć pewną niezwykle interesującą plotkę, którą możemy przeczytać w książce "Miasto i morze" autorstwa
Aliny Panasiuk. Mianowicie, transport z rozkawałkowanym "Dziadkiem" nigdy nie dopłynął do wybrzeży ZSRR. W wyniku sabotażu Polaków, którzy nie godzili się na rozkradzenie wyposażenia gdańskich stoczni, statek miał zatonąć w okolicach Kłajpedy. Czy kiedykolwiek uda się potwierdzić tę fantastycznie brzmiącą historię?
Zakrzywiony gigant na pontonieKolejnym niezwykłym urządzeniem, które do 1945 roku znajdowało się w Gdańsku był żuraw pływający, nazywany przez danzigerów "Długim Henrykiem". Mobilność dźwigu nie była jednak jego jedyną, szczególną cechą. "Długi Henryk" miał charakterystyczne, mocno zakrzywione ramię, dzięki czemu bez trudu odróżnimy od innych, stoczniowych urządzeń.
"Długi Henryk" został zbudowany w 1905 r. przez firmę "Beckern und Keetmann" z Duisburga. Miał 50 m. wysokości, a więc był jedynie 10 m. niższy od swojego "młotowego" towarzysza. Bystry czytelnik zapewne zwróci uwagę, że na wielu zdjęciach można podziwiać te dźwigi obok siebie. Nic dziwnego, gdyż miejsce, w którym stacjonował "Długi Henryk", znajdowało się nieopodal basenu wyposażeniowego, przy którym zbudowano "Dziadka".
Gdański żuraw pływający ważył ok. 900 ton, a jego obsługa liczyła 14 osób. Ponton o wymiarach 30/20 m., na którym znajdowała się nitowana konstrukcja, miał wyporność ok. 600 ton. Mobilność dźwigu zapewniały dwa silniki o mocy 162 kW. Pływający żuraw mógł podnieść na tzw. dużym haku ładunek do 100 ton, a na tzw. małym haku do 20 ton. Maksymalny wysięg ramienia dźwigu wynosił ok. 20 m. Imponujące dane techniczne dźwigu sprawiają, że do dziś jest on jednym z największych dźwigów pływających na świecie.
Zakrzywiony gigant umożliwiał znacznie przyśpieszenie budowy okrętów. Dzięki niemu można było montować wielotonowe elementy kadłuba czy jego wyposażenia również od strony akwenu, a nie tylko stoczniowego nabrzeża. Spośród setek prac, jakie wykonano przy użyciu "Długiego Henryka", dwie zasługują na szczególne wyróżnienie. Mianowicie, dźwigu użyto podczas akcji podnoszenia z dna ORP "Kaszub", który zatonął w Gdańsku w 1925 roku oraz podczas odbudowy mostów w Tczewie, wysadzonych w czasie Kampanii Wrześniowej w 1939 roku. Ot, dwa epizody, łączące go z zawiłą, polską historią.
Kawałek dawnego Gdańska w Rostocku
W przeciwieństwie do "Dziadka", doskonale znane są zarówno etymologia nietypowej nazwy pływającego żurawia, jak i jego dalsze losy. Osobliwa nazwa dźwigu pochodzi od ostatniego nadburmistrza Gdańska i pierwszego prezydenta senatu Wolnego Miasta Gdańska,
Heinricha Sahma, a właściwie od jego niespotykanego wzrostu. Polityk mierzył ok. dwóch metrów wzrostu, co zresztą można zobaczyć na zachowanych do dziś fotografiach.
Pływający żuraw, choć również padł łupem Sowietów i bezpowrotnie zniknął z Gdańska, nie został pocięty na żyletki, ale odholowany. Nie trafił jednak do ZSRR, ale do... Rostocku w późniejszym NRD.
Stocznia w niemieckim Rostocku, podobnie jak inne miejsca na trasie pochodu Armii Czerwonej, została poważnie zniszczona pod koniec II wojny światowej. Po wojnie, teren na którym się znajdowała, znalazł się pod okupacją radziecką. Na Kremlu zadecydowano, że tamtejsza stocznia "
Neptun" odegra ważną rolę w powojennym przemyśle zbrojeniowym na usługach ZSRR, produkując wyposażenie dla Bałtyckiej Floty Związku Radzieckiego. Aby jak najszybciej wznowić produkcję, Rosjanie przetransportowali w pełni sprawny dźwig z Gdańska do Rostocku.
W 1950 roku, "Długi Henryk" uległ poważnej awarii. Podczas podnoszenia z dna zatopionego statku, ramię dźwigu doznało poważnego pęknięcia. Na szczęście, jednostka została szybko odremontowana i z powodzenie służyła przez wiele, kolejnych lat. W 1978 roku, "Długi Henryk" został wycofany z eksploatacji. Żartobliwie można by stwierdzić, że kolos "na wygnaniu" odszedł "na w pełni zasłużoną emeryturę". "Długi Henryk" nie trafił bowiem do huty, ale do
Muzeum Okrętownictwa i Żeglugi w Rostocku, gdzie stoi aż po dzień dzisiejszy. Dźwig nie tylko cieszy oko podziwiających panoramę stoczni w Rostocku, ale i jest udostępniony do zwiedzania.
Kapitalny remont i fachowa książkaW 2010 roku, władze muzeum odkryły, że "Długi Henryk" znajduje się w fatalnym stanie technicznym. 50-metrowa, kratownicowa konstrukcja wymagała natychmiastowego remontu. Na ratowanie mocno wysłużonego żurawia przeznaczono imponującą kwotę ok. 850 tys. euro. Remont dźwigu zakończył się w 2012 roku.
Kolejnym dowodem na to, że pływający żuraw o gdańskim rodowodzie jest unikatowym zabytkiem techniki, jest także publikacja, która została wydana wraz z zakończeniem prac remontowych. Jej autorem jest inż.
Andreas Hallier, bezpośrednio zaangażowany w renowację żurawia, a jej tytuł brzmi "Langer Heinrich - Ein Schwimmkran erzählt" (pol. dosł. Długi Henryk - Dźwig pływający opowiada, w wolnym tłumaczeniu: Długi Henryk - Opowieści pływającego żurawia).
Post scriptumLosy opisanych w niniejszym artykule urządzeń stoczniowych to kolejne przykłady skomplikowanej, a zarazem fascynującej historii Gdańska. O ile jednak "Dziadek" jest przykładem katastrofy, jaka spadła na nadmotławskie miasto w 1945 roku, o tyle "Długi Henryk" jest również przykładem jednej z cząstek dawnego Gdańska, które są rozsiane po całym globie.
Niedawno na naszym portalu opisywaliśmy
historię fasady kamienicy z ul. Chlebnickiej, która na początku XVIII stulecia trafiła na Pawią Wyspę w Berlinie i znajduje się tam aż po dzień dzisiejszy. Gdzie jeszcze na świecie można odnaleźć przedmioty czy budowle związane z Gdańskiem, dowiecie się w już niedługo.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy