Jest 15 września 1939 r. Wciąż broni się Kępa Oksywska, "Schleswig-Holstein" ostrzeliwuje Oksywie i Stare Obłuże, na Zatoce Gdańskiej niemieckie okręty szukają min morskich. O godz. 11.30 na lotnisku na Zaspie ląduje samolot Luftwaffe wiozący specjalistów z Ośrodka Doświadczalnego Rechlin.
Rechlin,
położony około 100 kilometrów na północ od Berlina, wśród wzgórz Meklemburgii nad jeziorem Müritz, związany był z historią niemieckiego lotnictwa wojskowego jeszcze w czasach cesarskich. W 1916 r. wyznaczono tu miejsce na ośrodek doświadczalny dla przyszłych konstrukcji lotniczych. Ustalenia traktatu wersalskiego, zabraniające Niemcom posiadania lotnictwa, powstrzymały rozwój ośrodka jedynie na krótko. Dzięki traktatowi z Rapallo z 1922 r. niemiecki personel lotniczy i techniczny mógł szkolić się i prowadzić doświadczenia w radzieckim Lipiecku, jednakże Niemcy pragnęli także posiadać własną infrastrukturę, dlatego od drugiej połowy lat 20. dawny pruski ośrodek stopniowo rozbudowywano.
Przejęcie władzy w Niemczech przez NSDAP i związane z tym przyspieszenie niemieckich zbrojeń dało nowy impuls inwestycjom w Rechlinie. W Ośrodku Doświadczalnym (
niem. Erprobungsstelle Rechlin) rozpoczęto doświadczenia z nowymi konstrukcjami lotniczymi Luftwaffe. To tu oblatywano kolejne typy niemieckich samolotów bojowych, które już niedługo miały wziąć udział w największej wojnie w dziejach.
Poza przygotowywaniem nowych konstrukcji lotniczych, w Rechlinie interesowano się także bombami lotniczymi dla Luftwaffe. Jako że wojna z Polską dostarczała przykładów użycia tego uzbrojenia, nie dziwi, że specjaliści z ośrodka chcieli możliwie szybko dowiedzieć się, jak opracowywana przez nich broń sprawdza się w warunkach bojowych. Dlatego też już na początku wojny przylecieli do Gdańska.
Fakt ten nie był dotychczas odnotowywany przez historyków, ponieważ w dokumentach wytworzonych przez niemiecką marynarkę wojenną i wojska lądowe brak wzmianek o wizycie - a to te dokumenty stanowiły dotychczas podstawę badań na temat Westerplatte. Dokument nie zawiera informacji o składzie komisji, możemy jedynie wnioskować, że były to zapewne dwie lub trzy osoby, gdyż po Gdańsku poruszały się jednym samochodem. Wizyta nie była dobrze przygotowana. Nie uprzedzono o niej przedstawicieli wojsk lądowych, prawdopodobnie w obawie przed odmową. W efekcie oficerowie Luftwaffe przez dłuższy czas nie mogli zdobyć dla siebie środka lokomocji. Jak tłumaczono: w Gdańsku znajdowały się "niemal wszystkie urzędy wojskowe" i brakowało wolnych samochodów.
Z powodu nieprzygotowania wizyty oficerów Luftwaffe czekało też kolejne rozczarowanie: okazało się, że ogłoszone przez armię kilka dni wcześniej zdobycie Gdyni nie oznacza bynajmniej możliwości dokonania wizji lokalnej na terenie gdyńskiego Portu Wojennego, bombardowanego przez niemieckie lotnictwo 1 września 1939 r. Powód: Oksywie i Kępa Oksywska wciąż były bronione przez żołnierzy polskiej Lądowej Obrony Wybrzeża.
Dlatego komisja udała się na Westerplatte. Oględzin dokonywano do wieczora oraz następnego dnia, po nieudanej wizycie w Gdyni. Na Westerplatte spotkali się z zastępcą dowódcy pancernika "Schleswig-Holstein". Wizyta zapewne nie była mile widziana, gdyż tego dnia okręt prowadził kilkukrotnie ostrzał polskich stanowisk na Oksywiu i Obłużu. W dzienniku działań bojowych okrętu nie odnotowano faktu przybycia lotniczej komisji - głównym tematem były problemy z rozminowywaniem wód Zatoki Gdańskiej, bez czego dowódca pancernika, kmdr.
Gustav Kleikamp, nie chciał zgodzić się na wyjście okrętu z portu.
Z kolei raport lotniczej komisji w ogóle nie wspomina o tym, by podczas pobytu na Westerplatte okręt prowadził ogień, co przecież musiano słyszeć.
Członkowie komisji wymienili w raporcie szczegółowo znajdujące się na Westerplatte budynki "o znaczeniu wojskowym", wśród których wymienili "4 betonowe bunkry" (wartownie), "1 stary ceglany bunkier" (stary schron amunicyjny nad Kanałem
Portowym, znany z licznych fotografii), "ceglane koszary", "ceglany dom komendanta", "dom oficerski", "składy amunicyjne" oraz "elektrownię i przepompownię". Jak zapisano, załoga Westerplatte "według wyjaśnień zastępcy dowódcy" liczyć miała 4 oficerów, 28 podoficerów i 178 żołnierzy, razem 210 osób.
Oficerowie stwierdzili trafienia bombami 50-kilogramowymi dwóch wartowni.
W jednej powstałe uszkodzenia opisywali jako "jedno trafienie w środek bunkra, w wyniku którego część górna całkiem się zapadła. Dolne piętro mocno uszkodzone, możliwe do wykorzystania przez nową obsadę jako gniazdo ckm tylko w bardzo ograniczonym stopniu". Charakter odniesionych uszkodzeń pozwala się domyślać, że chodzi tu o wartownię nr 2, której stan po walkach znany jest z licznych fotografii wykonanych przez Niemców na Westerplatte. Wiemy jednakże, że wartownia nr 2 najcięższe szkody odniosła w wyniku ostrzału pancernika rankiem 7 września; utrata wartości bojowej przez wartownię nr 2 była bezpośrednią przyczyną wydania rozkazu kapitulacji Składnicy. Oficerowie Luftwaffe zatem wyolbrzymiali skuteczność własnej broni, co dość naturalne w sytuacji rywalizacji pomiędzy służbami.
Drugą z trafionych wartowni była wartownia nr 5, gdzie członkowie komisji stwierdzili dwa trafienia bombami wagomiaru 50 kg. Jak pisali, "z jednej bomby SC 50 znaleziono lotki stabilizujące oraz fragment części tylnej, oderwany podczas przebijania się grubego na 23 cm stropu w dolnej części budynku. Mimo to bomba wybuchła z bardzo dobrym skutkiem". Faktycznie: w Wartowni nr 5 obrońcy ponieśli najcięższe straty; to dlatego dzisiaj na jej miejscu znajduje się Cmentarzyk Obrońców Westerplatte, powstały dzięki staraniom ocalałych z wojny kolegów, zwłaszcza kpt.
Franciszka Dąbrowskiego.
Członkowie komisji stwierdzili także liczne trafienia w stary schron ceglano-ziemny nad kanałem portowym, trafienia jednej bomby 250 kg i jednej 50 kg w budynek "Domu mieszkalnego oficerów", które zniszczyły przybudówkę - znane fotografie każą uznać ten budynek za Kasyno Podoficerskie.
Co natomiast zastanawiające, zdaniem członków komisji, wszystkie pozostałe trafienia bomb miały miejsce w "otwartym terenie". Autorzy nie stwierdzili ani jednego trafienia w okolice budynku Nowych Koszar, stanowiącego rdzeń obrony. Prawdopodobnie w ogóle tego budynku nie odwiedzili. Dlaczego?
Można jedynie domniemywać. Czy zastępca dowódcy pancernika "Schleswig-Holstein" próbował coś ukryć przed oficerami lotnictwa? Wątpię. Gdyby tak było, w raporcie po prostu znalazłaby się wzmianka o przeszkodach stawianych komisji.
Bardziej prawdopodobne wyjaśnienie kryje się we wspomnieniach przedstawicieli gdańskiej polonii, zebranych przez
Brunona Zwarrę. Jak wspominało kilku z nich, po gehennie pierwszych dni wojny więźniów zapędzono porządkowania terenu Westerplatte. Otoczenie Koszar porządkowano szczególnie intensywnie, ze względu na bliską już wizytę Adolfa Hitlera, który wjechał do Gdańska 19 września, zaś Westerplatte odwiedził 21 września. Tak czy inaczej, z zachowanych fotografii możemy wywnioskować, że uszkodzenia Koszar w wyniku bombardowania lotniczego nie były łatwe do dostrzeżenia z zewnątrz budynku.
16 września komisja udała się do Gdyni, by zbadać skutki bombardowania portu wojennego, jednakże trwające wciąż walki uniemożliwiły dokonanie inspekcji. Oficerowie poprzestali na obserwacji "ze stanowisk bojowych jednej z kompanii". Jak napisano w raporcie: "z najmniejszej możliwej odległości 800 m nie dało się stwierdzić niczego na temat uszkodzeń zatopionych w porcie okrętów". Dlatego komisja powróciła na Westerplatte i dokończyła oględziny terenu.
Wnioski komisji dotyczące działań wszystkich rodzajów Wehrmachtu przeciwko Westerplatte były jednoznaczne: "przy zdecydowanym i dzielnym dowodzeniu nawet niezbyt silna, ale dysponująca
atutami terenowymi pozycja, obsadzona przez niewielką załogę może skutecznie bronić się przeciwko ciężkiej artylerii, bombom, karabinom maszynowym i środkom zapalającym. Cel użycia Stukasów, które zniszczyły cele nieosiągalne dla artylerii płaskotorowej, został w znacznej mierze osiągnięty."
17 września oficerowie Luftwaffe pojechali do Tczewa, by zbadać efekty bombardowań dworca kolejowego i koszar w Tczewie. Tam jednak pewna część śladów została już zatarta podczas usuwania zniszczeń węzła kolejowego. Wyniki wizji lokalnej były zatem mizerne.
Następnie członkowie komisji udali się ponownie do Gdyni, gdyż informacje uzyskane tymczasem od wojsk lądowych dawały nadzieję, że polski opór ustanie i możliwe będzie przyjrzenie się skutkom bombardowań w porcie wojennym. "Stwierdzono słabnięcie oporu przeciwnika, jednakże bliższe zbadanie okazało się i tym razem niemożliwe" - pisał autor raportu.
Oficerom Luftwaffe musiała wystarczyć rozmowa z oficerem wywiadu Grupy Eberhardta, który na podstawie zeznań wziętych do niewoli żołnierzy polskich stwierdził, że naloty bombowe wywierały poważny wpływ na morale żołnierzy, "także wówczas, gdy nie powodowały poważniejszych strat materialnych ani ludzkich".
Wsparcie lotnicze Stukasów było bardzo cenione przez niemieckie wojska lądowe, którym w walkach o Wybrzeże brakowało broni stromotorowej.
Niewiele więcej udało się komisji uzyskać - jak zapisano, Hel, choć pełen ważnych celów wojskowych, wciąż jeszcze nie wpadł w niemieckie ręce. Dlatego wieczorem 17 września zadecydowano o przerwaniu zadania; nazajutrz, przed południem 18 września, członkowie komisji udali się na lotnisko i odlecieli do Rechlina.
Raport niemieckiej komisji stanowi nieznaną dotychczas ciekawostkę. Zawarte w nim informacje, choć nie ma w nich nic rewolucyjnie nowego, uzupełniają naszą wiedzę na temat obrony Wojskowej Składnicy Tranzytowej.
Dzieje obrony Westerplatte przyciągają różne sensacyjne teorie, m.in. głoszące, że niektóre niemieckie dokumenty związane z walkami o Westerplatte były rzekomo przez Niemców "utajniane" i dlatego nie znalazły się w zbiorach archiwów. Trzeba zauważyć, że raport komisji Luftwaffe został opatrzony najwyższą kategorią tajności. Sporządzono go w siedmiu numerowanych kopiach, dokładnie przypisanych do konkretnych odbiorców. Oznacza to, że nawet te niemieckie dokumenty dotyczące Westerplatte, które w 1939 r. postanowiono utrzymywać w najściślejszej tajemnicy, dzisiaj są udostępnione w archiwach.
dr
Jan Szkudliński - historyk, pracownik
Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku. Zajmuje się m.in. badaniami kontrowersji związanych z obroną Westerplatte
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy