Brunatni biznesmeni. Gdańskie firmy w służbie Hitlera

Marek Gotard

18 kwietnia 2012 (artykuł sprzed 12 lat)

Opinie (79)

Stary Chełm. Część tego gdańskiego osiedla prawdopodobnie zbudowali jeńcy wojenni i robotnicy przymusowi w czasie II wojny światowej.

Produkował pudding, a nie czołgi, ale i tak służył brunatnym panom. Związany z Gdańskiem słynny dr Oetker, jako jeden z nielicznych, zdecydował się na pełne rozliczenie z nazistowską przeszłością. Ale w okresie II wojny światowej także inne, prywatne przedsiębiorstwa nie uniknęły pokusy zarabiania w sposób "narodowosocjalistyczny".

Musiało minąć kilkadziesiąt lat od zakończenia II wojny światowej, by wielkie koncerny zaczęły mówić o swojej niechlubnej przeszłości i współpracy z nazistami. Niektórzy wciąż milczą, inni ograniczają się do zdawkowych przeprosin, tylko nieliczni sami dążą do poznania pewnej prawdy.

Lista zarabiających z Hitlerem i dla Hitlera jest długa i pełna popularnych marek, nie tylko z Niemiec. Z tych najbardziej znanych otwiera ją BMW produkujące silniki dla Luftwaffe oraz kosze motocyklowe dla niemieckiej armii. Bayer, wytwórca popularnej aspiryny, w czasie wojny był częścią IG Farben, koncernu produkującego Cyklon B. Do IG Farben włączono także Agfę.. General Electric w czasie II wojny światowej nabył udziały w Siemensie, masowo wykorzystującym w swoich zakładach robotników przymusowych. Ci budowali m.in. rakiety V1 i V2. Mundury dla niemieckich formacji szył Hugo Boss. Także rękami m.in. polskich i francuskich więźniów. Poważne oskarżenia padły pod adresem IBM, który dostarczał nazistom sprzęt pomagający w prowadzeniu ewidencji w obozach.

Berlin, czerwiec 1937 roku. Spotkanie Adolfa Hitlera z Thomasem Watsonem, szefem koncernu IBM. Watson siedzi po lewej stronie wodza III Rzeszy. Po spotkaniu Fuhrer wręczył mu medal "za zasługi dla Rzeszy".

Do fascynacji narodowym socjalizmem przyznał się ostatnio Ingvar Kamprad, twórca Ikei, mający przed wojną kontakty ze skandynawskim ruchem nazistowskim.

Symbolem rozliczeń z mroczną przeszłością staje się jednak firma dr Augusta Oetkera, wynalazcy proszku do pieczenia z Bielefeld. W czasach III Rzeszy, ówczesny szef firmy - Richard Kaselowsky był członkiem NSDAP, uważano go za wzorowego przedsiębiorcę narodowosocjalistycznego.

Łódź podwodna U-410 w jednym z doków gdańskiej stoczni, 23 lutego 1942 roku. Ówczesna Danziger Werft była jednym z największych gdańskich zakładów żyjących z niewolniczej pracy.

Wyznawane poglądy nie pozbawiły jednak Kaselowsky'ego pragmatyzmu. Dr Oetker, w czasach Wolnego Miasta Gdańska, ulokował duży zakład w gdańskiej Oliwie, przy obecnej ul. Dickmana. Firma wiedziała, że z Wolnego Miasta prowadzi krótka droga do dużego i chłonnego rynku w Polsce.

Potomkowie dr. Oetkera umożliwili ostatnio historykom i archiwistom dostęp do wszelkich materiałów związanych z przeszłością rodziny i pracowników założyciela przedsiębiorstwa. Jako jedni z nielicznych chcą dokładnie poznać i ujawnić wszystko co wiadomo o działalności firmy w III Rzeszy. Zakłady dr Oetkera prawdopodobnie nie zatrudniały robotników przymusowych.

Budynek zakładów Augusta Oetkera w Gdańsku, lata 30. ubiegłego wieku. Dopiero teraz historycy dokładnie badają życiorys założyciela znanej firmy.

Po 1939 roku z gospodarczej mapy Gdańska zniknęło sporo przedsiębiorstw. Inne zostały przejęte lub znacjonalizowane przez III Rzeszę. Oprócz tych upaństwowionych, także te prywatne, chętnie zaczęły korzystać z taniej siły roboczej. Wynagrodzenia za pracę robotników przekazywane były na państwowe konta za pośrednictwem SS.

W Gdańsku i jego okolicach, po 1939 r., zaczęły wyrastać obozy jenieckie, obozy pracy czy filie obozu koncentracyjnego w Stutthofie, największego "dostawcy" pracowników do niewolniczych zajęć. Przetrzymywano w nich więźniów ze wszystkich krajów podbitych i zdobywanych przez Niemcy.

Historycy ustalili, że na terenach od Gdańska do Elbląga ponad sto przedsiębiorstw państwowych, prywatnych oraz innych instytucji zatrudniało więźniów z samego tylko KL Stutthof.

Dr August Oetker, aptekarz, wynalazca proszku do pieczenia. Stworzoną przez niego firmę uznano za wzorowe przedsiębiorstwo w narodowo-socjalistycznych Niemczech.

Z obozu "Gemeinschaftslager Schichau Lager" przy obecnej ul. Marynarki Polskiej, od 1943 roku, co rano setki polskich, francuskich i rosyjskich więźniów wyruszało do pracy w Stoczni Schichaua. W "Arbeitslager Narvik i i II" przetrzymywano jeńców pracujących w ówczesnej Danziger Werft.

Symbolem niewolniczej pracy w Gdańsku stały się także powstałe w latach 1910-1920 zakłady Eisenbahn Hauptewerkstatt Danzig-Troyl (Główny Warsztat Kolejowy Gdańsk-Trojan). W czasach WMG zarządzała nimi międzynarodowa spółka, po 1939 roku przeszły pod zarząd Kolei Rzeszy Niemieckiej. Zanim po wojnie stały się Zakładami Naprawczymi Taboru Kolejowego, do 1945 roku tysiące niewolników pracowało w nich m.in. przy przerabianiu samochodów ciężarowych na drezyny.

Starsi mieszkańcy gdańskiego Chełmu wspominają, że część domów rozbudowującej się w latach 40. ubiegłego wieku dzielnicy także powstała dzięki pracy jeńców.

Gdańsk, ul. Sandomierska 11. Tu do 1945 roku mieścił się "Daimon", zakład produkujący m.in. ogniwa elektryczne. Obecnie w tym miejscu powstaje market.

Po wojnie państwo polskie reaktywowało największe zakłady przemysłowe. Wszystkie inne firmy przestały istnieć lub co oczywiste musiały zakończyć działalność w Polsce. W Gdańsku nie było zresztą większych filii wielkich, działających do dzisiaj koncernów. Niewielkie montownie i przedstawicielstwa handlowe utrzymywał Siemens.

W mieście działało za to wiele średniej wielkości przedsiębiorstw, których żywot skończył się w 1945 roku. Jednym z nich był np. Daimon Fabrik elektrotechn. Apparate GmbH, jeszcze przed wojną produkujący na gdańskiej Oruni latarki i ogniwa elektryczne. Ta firma także znalazła się wśród tych, które korzystały z niewolniczej pracy więźniów III Rzeszy.

Jako jedyny po upadku komunizmu do Gdańska powrócił w to samo miejsce dr Oetker. Być może otwarte dla badaczy archiwa firmy ujawnią także nowe, ciekawe fakty dotyczące działalności przedsiębiorstwa w dawnym Danzig w latach 1939-1945.

Marek Gotardm.gotard@trojmiasto.pl

Opinie (79) 7 zablokowanych

Sortowanie
- Od najstarszych
- Od najnowszych

Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-04-19 08:16

szacunkowo

1.w dzilaniach wojennych II WS zginelo w Rosji 35 000 000 ludzi -polowa zginela przy obronie Rosji,druga przy wyzwalaniu Polski i krajow osciennych
2.za rzadow Stalina( w czasach pokojowych ) zginelo czestobez wiesci okolo
20 000 000 ludzi,pomorodwanych jako przeciwnicy ustroju i klasy robotniczej,zeslanych do morderczych Gulagow.
Ta tragiczna prawda coraz bardziej dociera do zwyklych rosjan,ktorzy probuja zrzucic z siebie ten ustroj totalitarny i oraz czesciej protestuja otwarcie na ulicach.Takie zabijanie bez sadu ,bez pochowku ludzi w Rosji bylo norma na kazdego kto zagrazal wladzy Stalina i rodzacemu sie komunizmowi( tylko z nazwy).
Zeby Rosjanie poznali wlasna historie lezy tez w interesie Polakow,bo zdekoncetruje wladze i sprawi ze Rosja bedzie krajem bardziej demokratycznym niz dzisiaj.

pogawedki przy sniadaniu
12 lat
- 4 0
Twoja opinia

Zmień treść

1.w dzilaniach wojennych II WS zginelo w Rosji 35 000 000 ludzi -polowa zginela przy obronie Rosji,druga przy wyzwalaniu Polski i krajow osciennych 2.za rzadow Stalina( w czasach pokojowych ) zginelo czestobez wiesci okolo 20 000 000 ludzi,pomorodwanych jako przeciwnicy ustroju i klasy robotniczej,zeslanych do morderczych Gulagow. Ta tragiczna prawda coraz bardziej dociera do zwyklych rosjan,ktorzy probuja zrzucic z siebie ten ustroj totalitarny i oraz czesciej protestuja otwarcie na ulicach.Takie zabijanie bez sadu ,bez pochowku ludzi w Rosji bylo norma na kazdego kto zagrazal wladzy Stalina i rodzacemu sie komunizmowi( tylko z nazwy). Zeby Rosjanie poznali wlasna historie lezy tez w interesie Polakow,bo zdekoncetruje wladze i sprawi ze Rosja bedzie krajem bardziej demokratycznym niz dzisiaj.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-04-19 09:34

!BLe ble!

Kolejny temat który rozbudzi głópote ( choć uważam temat za ciekawy )

Thomas von Lublau
12 lat
- 1 7
Twoja opinia

Zmień treść

Kolejny temat który rozbudzi głópote ( choć uważam temat za ciekawy )
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-04-19 09:50

a co to

A czym jest dzisiaj dyscyplina partyjna? To jest dokładnie to samo co obowiązywało w tamtych czasach. Kto wymyślił politykę. To powinien być urzędnik nie panisko. To politycy prowadzą do wojen, gospodarczych kryzysów. To brzmi jak anarchizm, ale tak właśnie ta instytucja działa. Ministrowie znikąd i władza!!! I szmal wszechwładny. I chore ambicje. Wszystko, to ułomności ludzkie uświęcone prawem stanowionym przez tych, którzy głoszą demokrację na użytek zaspokajania własnych ambicji.
A Rosja nas wyzwoliła? Gdyby hitler ich nie zaatakował, to świat by dzisiaj wyglądał inaczej. POLITYKA!!!

12 lat
- 5 0
Twoja opinia

Zmień treść

A czym jest dzisiaj dyscyplina partyjna? To jest dokładnie to samo co obowiązywało w tamtych czasach. Kto wymyślił politykę. To powinien być urzędnik nie panisko. To politycy prowadzą do wojen, gospodarczych kryzysów. To brzmi jak anarchizm, ale tak właśnie ta instytucja działa. Ministrowie znikąd i władza!!! I szmal wszechwładny. I chore ambicje. Wszystko, to ułomności ludzkie uświęcone prawem stanowionym przez tych, którzy głoszą demokrację na użytek zaspokajania własnych ambicji. A Rosja nas wyzwoliła? Gdyby hitler ich nie zaatakował, to świat by dzisiaj wyglądał inaczej. POLITYKA!!!
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-04-19 12:58

tak szczekacie na Niemcowale zasuwacie u nich jako gastarbaiterzy bardzo chetnie

I pragniecie ich samochodow...

to gdzie tu logika?
12 lat
- 6 0
Twoja opinia

Zmień treść

I pragniecie ich samochodow...
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2012-04-19 13:04

i wbijcie sobie w makowki puste

Cala potege amerykanskiego lotnictwa ,rakiet balistycznych,broni atomowej,rakiet ktore lataja w kosmos...stworzyli niemieccy uczeni ktorzy po wojnie zostali wywiezeni do USA.
Panstwo Niemieckie dzis to kraj wysoko uprzmyslowiony ze skoncentorwana nowoczesna technologia,to dzis panstwo wielokulturowe,gdzie rasizm jest mniejszy niz w Polsce a faszym mniejszy niz w Rosji.

12 lat
- 4 7
Twoja opinia

Zmień treść

Cala potege amerykanskiego lotnictwa ,rakiet balistycznych,broni atomowej,rakiet ktore lataja w kosmos...stworzyli niemieccy uczeni ktorzy po wojnie zostali wywiezeni do USA. Panstwo Niemieckie dzis to kraj wysoko uprzmyslowiony ze skoncentorwana nowoczesna technologia,to dzis panstwo wielokulturowe,gdzie rasizm jest mniejszy niz w Polsce a faszym mniejszy niz w Rosji.
Regulamin dodawania opinii
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2024-04-18 10:26

powstaje market przy Sandomierskiej?

Ciekawe...

1 tydzień
- 0 0
Twoja opinia

Zmień treść

Ciekawe...
Regulamin dodawania opinii