• Kino
  • Mapa
  • Ogłoszenia
  • Forum
  • Komunikacja
  • Raport

Czarny charakter "Trylogii" urodził się w Gdańsku

Tomasz Kot
25 maja 2021 (artykuł sprzed 2 lat) 
Bogusław Radziwiłł urodził się 3 maja 1620 r. w Gdańsku, zmarł 31 grudnia 1669 r. w Królewcu. Bogusław Radziwiłł urodził się 3 maja 1620 r. w Gdańsku, zmarł 31 grudnia 1669 r. w Królewcu.

Mało kto pamięta o gdańskim pochodzeniu znaczącej dla historii Rzeczpospolitej Obojga Narodów postaci, która za sprawą "Trylogii" Henryka Sienkiewicza jawi się głównie jako czarny charakter.



W złotym wieku miasta nad Motławą urodził się nie tylko syn Jana III Sobieskiego - Aleksander, ale i inny wysoko urodzony magnat.

Życie bez ojca



Bogusław Radziwiłł, bo o nim tu mowa, urodził się w Gdańsku w niedzielę nad ranem, 3 maja 1620 r. Przyszedł na świat w kamienicy przy ulicy Długiej 38, którą jego ojciec wynajmował od rodziny burmistrza Jana van der Linde (1542-1619).

  • Kamienica przy ul. Długiej 38, 1854 r.
  • Kamienica przy ul. Długiej 38, 1884 r.
Ojcem chrzestnym niemowlęcia per procura (czyli przez pełnomocnika, co było częstym zwyczajem w owych czasach) został elektor palatyn reński i król Czech Fryderyk V, zwany "Królem Zimowym" (1596-1632). Chrztu udzielił pastor luterański Georgius Pauli.

Johann von der Linde, burmistrz Gdańska. Godność burmistrza piastował przez 38 lat, od 1581 roku. Johann von der Linde, burmistrz Gdańska. Godność burmistrza piastował przez 38 lat, od 1581 roku.
Skąd Radziwiłłowie wzięli się w Gdańsku? Ojciec Bogusława, Janusz Radziwiłł (1579-1620), książę Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego, kasztelan wileński, podczaszy wielki litewski, pochodził z kalwińskiej linii Radziwiłłów na Birżach i Dubinkach.

Bliżej mu zatem było wyznaniowo do przeważnie luterańskich gdańszczan (choć w mieście toczyła się wówczas rywalizacja między luteranami i kalwinistami, którą ostatecznie wygrali ci pierwsi).

Nie był to jednak główny powód, dla którego kasztelan wileński osiadł w Gdańsku.

7 lipca 1613 r. Janusz Radziwiłł ożenił się z córką elektora brandenburskiego Elżbietą Zofią Hohenzollern (1589-1629). Na swoim ślubie książę Janusz wystąpił w stroju polskim, choć równie chętnie ubierał się w stroje zgodne z zachodnią modą.

Elżbieta Zofia Radziwiłł Hohenzollern (1589-1629), matka Bogusława. Elżbieta Zofia Radziwiłł Hohenzollern (1589-1629), matka Bogusława.
Państwo młodzi na miejsce swojego zamieszkania wybrali Gdańsk, skąd książę zajmował się swoimi sprawami majątkowymi. Nie wiadomo, czy Radziwiłłowie w przyszłości nie zapuściliby korzeni w grodzie nad Motławą, gdyby książę Janusz nie zmarł niemal dokładnie sześć miesięcy po narodzeniu syna.

Kasztelan wileński Janusz Radziwiłł (1579-1620), ojciec Bogusława, 1609 r. Kasztelan wileński Janusz Radziwiłł (1579-1620), ojciec Bogusława, 1609 r.
Kasztelan wileński dokonał żywota przed południem, 7 listopada, w Czarlinie nieopodal Tczewa, w domu swojego sługi Czarlińskiego. Przyczyną była prawdopodobnie dżuma, przed którą magnat uciekał. Epidemia rozpoczęła się w Gdańsku i w samym mieście pochłonęła ok. 12 tysięcy jego mieszkańców.


Po obu stronach barykady



Przez pierwsze trzy lata życia Bogusław przebywał głównie w Gdańsku i majątku w Smołdzinie. W 1623 r. matka wywiozła syna do Lichtenberga we Frankonii, co stanowiło pogwałcenie umów zawartych z prawnym opiekunem Bogusława.

Elżbieta Zofia, wówczas już żona księcia sasko-lauenburskiego Juliusza Henryka (1586-1665), musiała wrócić z dziećmi przez Czechy do Polski. W 1628 r. młody Bogusław Radziwiłł został oddany pod opiekę stryja Krzysztofa Radziwiłła (1585-1640).

Krzysztof Radziwiłł (1585-1640), prawny opiekun Bogusława, W. Delff, 1639 r. Krzysztof Radziwiłł (1585-1640), prawny opiekun Bogusława, W. Delff, 1639 r.
Bogusław jeszcze kilkukrotnie zawitał do Gdańska. Raz jako podróżnik, następnym razem jako wróg u bram miasta.

We wrześniu 1637 r. młody magnat wyruszył w podróż po krajach Europy. Zaokrętował się i wypłynął z Gdańska. Jednak po ośmiu dniach w sztormie na morzu kapitan zawrócił statek do gdańskiego portu. Dopiero 16 października książę wyruszył z Gdańska w drogę do Holandii. Tym razem lądem.

Po raz kolejny Bogusław Radziwiłł pojawił się w Gdańsku, a właściwie pod Gdańskiem. W lutym 1656 r. wraz z wojskami szwedzkimi oblegał twierdzę Gdańska Głowa w rozwidleniu Martwej Wisły i Szkarpawy.

Fragment obrazu "Apoteoza Gdańska Isaaka van den Blocka, 1608 r. Fragment obrazu "Apoteoza Gdańska Isaaka van den Blocka, 1608 r.
Szwedzi gdańską fortyfikację zdobyli, jednak miasto się ostatecznie obroniło. Potem grający zawsze na siebie Bogusław zmienił front i walczył przeciw Szwedom.

Oddał się pod opiekę elektora Fryderyka Wilhelma Hohenzollerna (1620-88), który mianował go generalnym namiestnikiem Prus Książęcych (1657-69).

Stopniowo jednak wrócił też do łask króla Jana Kazimierza (1609-72) i odzyskał skonfiskowane mu po zdradzie majątki.

W późniejszych latach już nie miał okazji bywać dłużej w Gdańsku i okolicach, jeśli nie liczyć kampanii pomorskiej, w której brał udział wraz z ówczesnym chorążym wielkim koronnym Janem Sobieskim (1629-96).

Feralne polowanie na kuropatwy



W styczniu 1659 r. wrócił chory z Żuław Gdańskich, gdzie nabawił się dolegliwości objawiającej się zawrotami głowy i głuchotą, które nękały go do końca życia. Już wtedy magnat nie był okazem zdrowia. Z biegiem lat dorobił się typowego dla swojej pozycji i epoki zestawu chorób: niezaleczonej rzeżączki, podagry, kamicy moczanowej, rwy kulszowej, przewlekłych bóli oczu, dwóch zawałów i postępującej depresji.

Panorama Gdańska F. Hogenberga z 1575 roku Panorama Gdańska F. Hogenberga z 1575 roku
Bogusław Radziwiłł zmarł 31 grudnia 1669 r. Bezpośrednią przyczyną zgonu księcia był atak serca. Powracając do Królewca, dał się namówić swemu łowczemu na oddanie strzału do kuropatw. Gdy wrócił do karety, złapały go duszności i bóle w piersiach, w chwilę później zakończył żywot. Nie pomogły interwencje służby próbującej cucić go wódkami trzeźwiącymi.

Pochowany został w katedrze Najświętszej Marii Panny i św. Wojciecha w Królewcu. Tu mamy ostatni gdański ślad w życiu wielkiego koniuszego litewskiego. Jego twórcami byli prawdopodobnie rzeźbiarze niderlandzcy pracujący w warsztatach gdańskich. Epitafium ufundował sam Bogusław Radziwiłł po śmierci żony. Prace ukończono po przedwczesnej śmierci magnata.

Aktualne upamiętnienia Bogusława Radziwiłła



Po nalotach w sierpniu 1944 r. katedra została zniszczona, a z epitafium pozostał jedynie niewielki fragment. Podczas prac remontowych w odnawianej od lat 90. XX w. katedrze znaleziono spory fragment nagrobka, który został w 2008 r. zrekonstruowany.

Odnowione Epitafium Bogusława Radziwiłła i jego żony Anny Marii w  katedrze Matki Bożej i św. Wojciecha w Królewcu. Odnowione Epitafium Bogusława Radziwiłła i jego żony Anny Marii w  katedrze Matki Bożej i św. Wojciecha w Królewcu.
Co ciekawe, czas i wojenne zawieruchy obeszły się dosyć łaskawie również z miejscem, gdzie się urodził magnacki potomek. Zachowała się bowiem do dziś sień oficyny stojącej na tyłach kamienicy, w której mieszkali wówczas przedstawiciele jednego z najpotężniejszych rodów magnackich Rzeczypospolitej.

Dziś w tym miejscu znajduje się ogródek przedszkola. Do sieni można dostać się od ul. Ławniczej. Fasadę niskiego, krytego dachówką budynku zdobi autentyczny portal bramny, być może pierwotny z fasady przy ul. Długiej 38.

Na znajdującym się pośrodku kartuszu widnieje data 1567 i inskrypcja SOLI DEO (Jedynemu Bogu), a także późniejsza data 1758 oraz dewiza NEC MINOR EST VIRTUS QVAM QVAERERE PARTA(M) TVERI (Nie mniejszą zasługą niż zdobyć jest zdobycz utrzymać).

Opinie wybrane

Wszystkie opinie (42)

alert Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii.

Wydarzenia

Wejście w historię

wystawa, spotkanie

Promocja i dyskusja nad książką o historii 318. Dywizjonu Myśliwsko - Rozpoznawczego "Gdańskiego"

spotkanie

Sprawdź się

Sprawdź się

Kto przebywał w latem 1920 roku w budynku będącym dzisiejszą siedzibą Towarzystwa Przyjaciół Orłowa?

 

Najczęściej czytane