Charakterystyczny kształt ul. Ojcowskiej dobrze widać z lotu ptaka
Na pograniczu Siedlec i Suchanina znajduje się ul. Ojcowska . Według miejskiej legendy, swój układ zawdzięcza SS-mannom, którzy tu mieszkali. Choć to nieprawda, uliczka i tak ma swoje miejsce w polskiej historii.
Jednym z następstw wymiany ludnościowej, jaka nastąpiła w Gdańsku tuż po zakończeniu II wojny światowej, było powstanie mocno zniekształconych, a czasem zupełnie nieprawdziwych przekazów dotyczących przeszłości miasta. O jednej z nich wspominaliśmy przy okazji artykułu o zrujnowanej byłej siedzibie TVP w Gdańsku. Dziś czas na rozprawienie się z kolejną miejską legendą.
Zapewne wielu z naszych czytelników słyszało kiedyś, że gdzieś w Gdańsku znajdują się budynki o przedwojennym rodowodzie, które zostały zbudowane specjalnie dla członków zbrodniczej, hitlerowskiej formacji SS. Potwierdzeniem tej teorii ma być fakt, że budynki te, oglądane z lotu ptaka, przypominają swoim kształtem dwie litery "S".
Tyle jeśli chodzi o niepotwierdzone pogłoski. Teraz przejdźmy do faktów, które są zupełnie inne.
Pomnik budownictwa socjalnego
W okresie Wolnego Miasta Gdańska, dzisiejsze Siedlce, zwane wówczas przez Niemców Schidlitz, a przez Polaków Szydlicami lub Sidlicami, były wielkim placem budowy. To właśnie tu zrealizowano wiele projektów tzw. taniego budownictwa mieszkaniowego. W dużym uproszczeniu, wznoszone wówczas przez przeróżne spółdzielnie mieszkaniowe budynki miały być proste w formie, a co za tym idzie niedrogie w budowie. Dzięki temu, oferowane w nich mieszkania miały być tanie i dostępne dla uboższej części społeczeństwa.
Także z tego powodu, na Siedlcach osiedliła się w latach 20. i 30. większość robotników, którzy przybyli nad Motławę w poszukiwaniu lepszego życia. Warto również wspomnieć, że w międzywojennym Gdańsku wybudowano aż 18 tys. tego rodzaju mieszkań.
Choć znaczna część Siedlec została zniszczona w 1945 roku, do dziś zachowało się wiele pamiątek po tym wielkim przedsięwzięciu budownictwa socjalnego. Dla przykładu można tu wymienić ceglane budynki przy ul. Kartuskiej, ul. Bema, ul. Powstańców Warszawskich, ul. Goszczyńskiego czy właśnie przy ul. Ojcowskiej.
Ostatni przykład wyróżnia się jednak na tle pozostałych.
Najdłuższe budynki w przedwojennym Gdańsku
Zabudowa ul. Ojcowskiej to bowiem nie dwu- czy trzypiętrowe bloki, ale dwa równoległe rzędy parterowych domów w szeregowej zabudowie. Wbrew pozorom, nie były to domy przeznaczone dla bogatszych gdańszczan. Tu również mieszkali przede wszystkim robotnicy i rzemieślnicy. Choć każdy parterowy dom oferował stosunkowo spory metraż, a na jego tyłach znajdował się niewielki ogródek, lokatorzy zmuszeni byli korzystać ze wspólnych łazienek.
Co ciekawe, budynki przy ul. Ojcowskiej były najdłuższymi, jakie przed wojną zostały wybudowane w Gdańsku. Oba szeregi domów mierzą po aż 250 metrów długości.
Wymiary budynków w połączeniu z monotonią ich elewacji sprawiały, że rozpoznanie poszczególnych adresów nie było łatwym zadaniem. Wszak wszystkie domy na długości ćwierć kilometra miały identyczne drzwi, prowadzące do nich identyczne stopnie, identyczne okna, identyczny kolor fasady i wreszcie identyczny, kryty ceramiczną dachówką dach.
Sowa, ryba i wiewiórka
Gdański architekt Franz Tominski, który zaprojektował zabudowę ulicy, rozwiązał ten wcale niebłahy problem w niezwykle oryginalny sposób. Mianowicie, oprócz emaliowanych tabliczek z numerami poszczególnych domostw, przy każdym z dwojga drzwi obu rzędów budynków, zaplanował niewielkie płaskorzeźby. Każda z nich ma oczywiście własny, niepowtarzalny wzór.
W przeciwieństwie do pobliskiej ul. Tarasy czy ul. Kościuszki we Wrzeszczu, nie są to jednak podobizny (dla ścisłości - figurki) robotników reprezentujących przeróżne zawody, ale... płaskorzeźby zwierząt. Na fasadach domów przy ul. Ojcowskiej zobaczymy m. in. królika, sowę, byka, rybę czy wiewiórkę. Zaledwie kilka płaskorzeźb w przeciwieństwie do całej reszty nie przedstawia zwierzątek, a np. kwiatek czy ludzką twarz.
Fantazyjnych oznakowań nie znajdziemy jedynie na samym początku obu szeregów od strony ul. Wyczółkowskiego. Czy nie było ich tam od samego początku, czy może zostały po prostu później skute, tego dziś nie sposób określić.
Błyskawice SS? Bynajmniej
Szeregowce przy ul. Ojcowskiej, w przeciwieństwie do innych tego rodzaju budynków o przedwojennym rodowodzie, np. szeregowców przy ul. Dubois czy Zbyszka z Bogdańca we Wrzeszczu, nie mają prostego kształtu. I tutaj dochodzimy do najbardziej interesującej kwestii. Jak już wcześniej wspomniano, według całkowicie pozbawionej podstaw legendy miejskiej, budynki wzniesiono dla członków SS, o czym ma świadczyć kształt szeregów oglądanych z lotu ptaka.
Rzeczywiście, oba budynki wyglądają z góry jak dwie litery S, co zresztą możecie zobaczyć na filmie załączonym do niniejszego artykułu. I choć rzeczywiście, po dojściu Hitlera do władzy zdarzało się budować budynki, których kształt celowo był wpisany np. w swastykę, zabudowa ul. Ojcowskiej nie ma nic wspólnego z emblematem niemieckiej, nazistowskiej formacji. Dlaczego? Pomijając to, że budynki z ul. Ojcowskiej w niczym nie przypominają runicznych błyskawic SS, wystarczy wspomnieć, że oba budynki powstały w latach 1929-1930, a więc ok. trzy lata przed dojściem Hitlera do władzy w Niemczech.
- Choć gdańska komórka SS powstała stosunkowo szybko, tj. już w czerwcu 1926 roku, w tym okresie mało kto w ogóle o niej słyszał. O SS zrobiło się głośno w Gdańsku dopiero na początku lat 30., kiedy to jej członkowie brali udział w walkach ulicznych, np. przeciwko bojówkom komunistycznym. Choć trzeba pamiętać, że pierwsze skrzypce w rozruchach grało wówczas nie SS, a SA - tłumaczy historyk Jan Daniluk, autor publikacji "SS w Gdańsku". Warto również wspomnieć, że - nie licząc jednego wyjątku - zarówno w okresie Wolnego Miasta Gdańska, jak i w okresie włączenia miasta w granice III Rzeszy, nie powstał w Gdańsku żaden budynek wybudowany specjalnie dla zbrodniarzy spod znaku dwóch błyskawic.
- Istniały plany budynków przeznaczonych dla SS, ale pozostały one jedynie na papierze. Tak naprawdę, jedynym zespołem budynków wybudowanym od podstaw dla SS, a dokładnie dla SS Heimwehr Danzig, był w Gdańsku obóz karny w Maćkowach. Nie przypominam sobie, aby gdziekolwiek na terenie Gdańska wzniesiono budynek przeznaczony wyłącznie na mieszkania dla SS-mannów. Warto jednak wspomnieć o budynku u zbiegu ul. Orzeszkowej i al. Zwycięstwa, zaadaptowanym w grudniu 1938 roku na tzw. Dom SS-manna (niem. SS-Mannschaftshaus). Był to swego rodzaju akademik dla studentów Politechniki Gdańskiej, ale wyłącznie tych, którzy byli członkami albo kandydatami do SS - dodaje Daniluk. Pociągi ekspresowe na morenowym wzgórzu
Co ciekawe, przedwojenni mieszkańcy ulicy również mieli własne skojarzenia z ich domostwami, ale one też nie miały nic wspólnego z SS. Szeregowce przypominały im bowiem... pociągi pośpieszne, wijące się po kolejowym torowisku. Przedwojenni mieszkańcy używali nawet na to określenia "D-Zug". To skrót od niemieckiego określenia Durchgangszug, oznaczającego dosłownie pociąg bezpośredni, a w wolnym tłumaczeniu pociąg ekspresowy.
Kolejną miejską legendą jest informacja, jakoby nietypowy kształt budynków przy ul. Ojcowskiej miał uchronić je przed skutkami bombardowania. I choć rzeczywiście ulica przetrwała wojnę bez najmniejszego draśnięcia, nie wydaje się, aby na przełomie lat 20. i 30. ktokolwiek spodziewał się kataklizmu, który miał nastąpić dziesięć lat później i z tego powodu projektował budynki w taki, a nie inny sposób. Skąd więc wynikają te oryginalne zawijasy?
Wytłumaczenie nietypowego kształtu ulicy, a co za tym idzie stojących przy niej budynków jest banalne. Przebieg ul. Ojcowskiej jest po prostu dostosowany do nierównego kształtu wzgórza morenowego, na którym się znajduje. Ten fakt w połączeniu z zasadami architektury modernizmu zaowocował nietypowym kształtem szeregowców. I tyle.
8
Platforma widokowa na serce Gdańska
Wybrukowana kocimi łbami ul. Ojcowska, choć otoczona gęstą siatką ulic, jest ślepą ulicą. Nic dziwnego, gdyż na jej końcu znajduje się niewielka skarpa. Projektant ulicy o polsko brzmiącym nazwisku postanowił to wykorzystać, a właściwie przepiękny widok, jaki rozpościerał się ze skraju tejże skarpy. W związku z tym, na końcu ulicy zaprojektował również niewielką, półokrągłą platformę widokową, wokół której nasadzono drzewa lipy. Z platformy rozpościerała się panorama centrum Gdańska, zdominowana oczywiście przez potężną wieżę Kościoła Mariackiego i strzelistą wieżę Ratusza Głównego Miasta.
Niestety, po tym urokliwym miejscu nie ma już praktycznie żadnego śladu. W okresie Polski Ludowej, na środku punktu widokowego wybudowano klockowaty budynek pawilonu handlowego. Ponadto, skarpę porastają obecnie krzaki, które skutecznie zasłaniają opisany powyżej widok. Dziś aż trudno uwierzyć, że dawniej to miejsce było wizytówką ulicy.
Niedoszły prezydent Niemiec i patron setek ulic
Obecna, nadana wkrótce po zakończeniu II wojny światowej nazwa ulicy pochodzi od Ojcowa, niewielkiej wsi położonej nieopodal Krakowa. Zdecydowana większość z nas kojarzy miejscowość za sprawą Ojcowskiego Parku Narodowego. Choć symbolem parku jest nietoperz, tak się akurat złożyło, że Tominski nie przewidział go wśród płaskorzeźb ze zwierzątkami.
Nazwa ulicy współgra z innymi nazwami nieodległych ulic, również pochodzącymi od miejscowości położonych na południu naszego kraju. Nieopodal znajdują się również ul. Legnicka, ul. Zakopiańska czy ul. Wrocławska. Nie sposób jednak rozszyfrować, według jakiego klucza właśnie tym ulicom nadano po 1945 roku takie, a nie inne nazwy.
Pierwotna, niemiecka nazwa obecnej ul. Ojcowskiej brzmiała Damaschkeweg. Pochodziła ona od nazwiska Adolfa Damaschke, berlińskiego ekonomisty i polityka, założyciela Niemieckiego Związku Reformatorów Rolnych. Jednym z wielu nietuzinkowych, a czasem wręcz kontrowersyjnych pomysłów Damaschkego, była idea... budowy tanich, dostępnych na niemal każdą kieszeń mieszkań.
Damaschke miał szansę przejść do historii jako pierwszy prezydent Republiki Weimarskiej, gdyż był jednym z kandydatów na ten urząd. I choć przegrał wybory, swoimi prosocjalnymi ideami zaskarbił sobie sympatię wielu rodaków. Właśnie z tego powodu, na terenie wielu powstających w latach 20. i 30. osiedli socjalnych w całych Niemczech, znalazły się ulice nazwane nazwiskiem berlińczyka.
Nawiązując do nazw sąsiednich ulic ul. Ojcowskiej, warto wspomnieć, że ulice Damaschkego znajdowały się również w niemieckich wówczas Wrocławiu i Legnicy. Obie ulice, podobnie jak w Gdańsku, przebiegały rzecz jasna na osiedlach zbudowanych w duchu pomysłów głoszonych przez Damaschkego. Obu również, podobnie jak w Gdańsku, spolonizowano po wojnie nazwy. I tak oto w Gdańsku mamy dziś ul. Ojcowską, we Wrocławiu ul. Monte Cassino, a w Legnicy ul. Kasprowicza. W obecnych granicach Niemiec bez trudu odnajdziemy jednak ulice, które do dziś noszą nazwisko propagatora budowy tanich mieszkań.
Dzieje nieco nowsze i najnowsze
Choć artykuł skupia się przede wszystkim na okolicznościach powstania ulicy, nie sposób pominąć niezwykle ważnej kwestii, pochodzącej z nieodległej historii. Jedno z mieszkań przy ul. Ojcowskiej, należące do Bogdana Felskiego, działacza opozycji demokratycznej w okresie PRL, odegrało niepoślednią rolę podczas planowania strajków w Stoczni Gdańskiej w sierpniu 1980 roku. To m. in. tutaj, Felski wraz z Bogdanem Borusewiczem, Ludwikiem Prądzyńskim i Jerzym Borowczakiem ustalali szczegóły zrywu, w tym żądania, które zamierzali wysunąć wobec komunistycznych władz.
Dziś ul. Ojcowska, podobnie zresztą jak niemal większość przedwojennych budynków, zatraciła swój homogeniczny wygląd. Różne wzory drzwi, różna aranżacja prowadzących do nich stopni, różne wzory okien, różne malowania poszczególnych elewacji czy wreszcie różny odcień fragmentów dachu sprawiają, że poszczególne domy przypominają raczej różnokolorowe wagoniki wspomnianego wcześniej pociągu ekspresowego. Na szczęście, nikt z mieszkańców nie zdecydował się na rozbudowę poddasza, co fatalnie zeszpeciłoby wygląd szeregowców.
Zmienił się jednak nie tylko wygląd ulicy, ale i jej lokatorzy. Dziś, w przeciwieństwie do czasów Wolnego Miasta Gdańska, mieszkają tu raczej przedstawiciele wolnych zawodów. Od kilku lat mieszkańcy ul. Ojcowskiej tworzą małą, zintegrowaną społeczność. Na dowód tego, że nie jest to jedynie czcze gadanie, wystarczy podać, że lokatorzy zorganizowali wspólnie wiele imprez, np. Dzień Dziecka, Mikołajki, a nawet wspólną wycieczkę na Hel. W 2012 roku nakręcili nawet dwuminutowy film o swojej ulicy pt. "J jak Ojcowska", który wziął udział w europejskim festiwalu filmów krótkometrażowych Euroshorts 2012.
Szanowny Panie Rafale "D-Zug" w nomenklaturze kolei niemieckich to pociąg pośpieszny, a nie ekspresowy.
DRG-fan
8 lat
50
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-22 20:28
nie wiem jak teraz...
ale pamietam te domy z lat 70-80tych. mieszkala tam moja rodzina i byl to jeden wielki syf/mogila. strasznie zimne mieszkania i korytarze. wszystko szare i wilgodne. do dzisiaj pamietam, ze jako dziecko nienawidzilem tam odwiedzac rodziny i uciekalem do domu.
mis koralgor
8 lat
41
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-22 20:53
błędny opis fotografii ul. Ojcowskiej z lat 30. XX wieku
Zdjęcie ukazuje wjazd na ul. Ojcowską od strony obecnej ul. L. Wyczółkowskiego. W głębi zdjęcia po lewej w dole widać zabudowania Śródmieścia. Po prawej w dole moim zdaniem zabudowania w okolicach ul. Zakopiańskiej, Skarpowej w jej dolnym biegu. Dalej w głębi po prawej stronie wzgórze, okolice obecnej ul. Bystrzyckiej, Nidzickiej, Roweckiego - czyli Siedlce po drugiej stronie ul. Kartuskiej, tereny na tyłach ul. Malczewskiego. Najdalej na wprost moim zdaniem to drzewa znajdujące się na Starym Chełmie i po lewej rejon Biskupiej Górki. Tylko z jednej strony dwa rzędy bliźniaków nie kończą się równo.
8 lat
20
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-22 20:55
remont ul. Ojcowskiej (3)
Słyszałem, że planowany jest remont ul. Ojcowskiej. Czy ktoś jest w stanie to potwierdzić. Kiedy to nastąpi? Czy to będzie rewitalizacja i próba przywrócenia dawnej świetności nawierzchni i chodników na ulicy?
8 lat
31
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-22 22:07
To prawda (1)
Tak, jest to prawda. Pytanie co z próby wyniknie :+)
Ktoś kto chyba wie...
8 lat
00
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-24 01:23
Założenia remontu
może ktoś zna? Jaka ma być nawierzchnia? Kiedy zacznie się remont? Czy zostanie wykonana instalacja odprowadzenia wody deszczowej?
8 lat
01
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-23 07:56
Tak zostanie zmieniona nazwa na ,.... prezydenta tysiaclecia.
8 lat
12
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-22 21:11
Panie Rafale dobry artykul bo widac
od razu ze sami patrioci sie tu publikuja. Kochaja ziemie na ktorej mieszkaja ale woleli by raczej kogos z poza Vaterlandzkiej miedzy aby tym wszystkim nadzorowal.
Silesian
8 lat
40
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-22 21:37
Dodam ze to nic nowego w tamtych czasach co (1)
Niemcy zbudowali. Podobnie budowane osiedla dla rodzin robotniczych mozna spotkac w calej Angli, Walii czy Irlandii. Nawet w USA w starych miastach przemyslowych gdzie obecnie biedota sie zagniezdzila. Tak kiedys budowano dla tak zwanej nizszej klasy sredniej (lower middle class).
Wiem bo widzialem
8 lat
70
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-23 10:12
Zlin w Republice Czeskiej.
Jeśli jest Pan zainteresowany podobnymi działaniami, proszę spróbować obejrzeć to miasto w Czechach - stworzone przez wizjonera Jana Batę. W latach dwudziestych XX w. w ciągu paru lat wioska Zlin przekształciła się w kilkudziesięciotysięczne, modernistyczne miasto oferujące robotnikom zatrudnionym w pobliskich fabrykach wręcz bajkowe warunki życia (nawet biorąc po uwagę dzisiejsze standardy). Co więcej - całość jest naprawdę piękna, zarówno na poziomie architektonicznym, jak i urbanistycznym. Po prostu perła.
Jeszcze raz zachęcam do odwiedzin Zlina :)
8 lat
20
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-23 06:16
Falowce
Ówczesne falowce - też najdłuższe...
zzz
8 lat
30
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-23 07:55
Niedlugo historia zostanie skorygowana . To nie Borusewicz ani Felski dopracowywali szczegoly strajku! (1)
To iskrzylo w jakze doskonalej i przepieknej glowce naszego najwspanialszego Mistrza .Kazdy szczegol w najdrobniejszym szczegole przemyslany i dopracowany , lacznie z nieinternowaniem i sfalszowaniem TW . Ulica niedlugo zmieni nazwe na prezydenta tysiaclecia.
Wazelina z rana
8 lat
66
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-24 01:25
O co chodzi
z tą zmianą nazwy ulicy - komu to potrzebne?
8 lat
12
Twoja opinia
Zmień treść
Zgłosiłeś tę opinię do moderacji -
2015-11-23 10:01
Świetny artykuł.
Spora doza rzetelnej wiedzy w towarzystwie dobrej polszczyzny.
. Według miejskiej legendy, swój układ zawdzięcza SS-mannom, którzy tu mieszkali. Choć to nieprawda, uliczka i tak ma swoje miejsce w polskiej historii.
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy