Na przełomie lipca i sierpnia 1927 r., odbyła się w Wolnym Mieście Gdańsku jedna z najważniejszych i największych imprez w okresie międzywojennym. Do Gdańska i Sopotu zjechało ponad 920 uczestników 19. Światowego Kongresu Esperantystów.
Esperanto to nazwa sztucznie utworzonego języka (tzw. języka pomocniczego), który został wymyślony przez dr.
Eliezera Lewi Samenhofa, czyli
Ludwika Łazarza Zamenhofa. Był okulistą, Żydem polskiego pochodzenia, żyjącym w Białymstoku w latach 1859-1917. W 1887 r. wydał broszurę w czterech językach (rosyjskim, polskim, niemieckim i francuskim), w której wyłożył podstawy gramatyczne wymyślonego przez siebie języka. Pierwotnie nazwał go Lingua Inernacio ("język międzynarodowy"). Przylgnęła do niego jednak nazwa esperanto, pochodząca od pseudonimu ("Dr. Esperanto"), pod jakim Zamenhof pojawił się na okładce swojej broszury.
Język dla idealistówEsperanto miał być łatwym do nauki, neutralnym językiem uniwersalnym, służącym do usprawnienia komunikacji między ludźmi. Pomysł białostockiego lekarza szybko zdobył wielu zwolenników. Miał (i ma nadal) w sobie coś z idealistycznego podejścia do świata - chęci przezwyciężenia różnic dzielących różne społeczności i narody poprzez likwidację jednej z barier, czyli niemożliwości porozumienia się.
Pojawili się i krytycy, którzy widzieli w esperanto zagrożenie dla tożsamości narodowych. Zamenhof miał na tego typu zarzuty odpowiadać, iż "obawa, że język międzynarodowy zniszczy języki narodowe jest tak samo śmieszna, jak obawa, że poczta, która umożliwiła komunikację między ludźmi, może uczynić zbyteczną rozmowę ustną"
Ponieważ esperantystów przybywało, od 1905 r. rozpoczęli oni organizację światowych zjazdów, z których pierwszy odbył się w Warszawie.
"Mateczka Esperanto"Idee ruchu esperanckiego dotarły na początku XX w. także do Gdańska. W listopadzie 1907 r. założono w mieście Danziger Esperanto Verein (Gdańskie Towarzystwo Esperanto). Inicjatorką była
Anna Elisa Tuschinski (1841-1939), bez wątpienia jedna z najbardziej nietuzinkowych kobiet w historii Gdańska. Urodziła się w gdańskiej, ewangelickiej rodzinie kupca
Gustava Lorweina (jej mama była pochodzenia polskiego). Anna Lorwein z wykształcenia była nauczycielką. Wyszła za mąż za kupca Karola Tuschinskiego. Niewiele wiadomo o jej latach aktywności zawodowej, ani o szczegółach życia rodzinnego (wiadomo jedynie, że miała córkę oraz że owdowiała pod koniec XIX w.). Mając przeszło 60 lat zetknęła się z ideą języka esperanto - nauczyła się go i sama szybko zaczęła organizować kursy.
W 1908 r. Anna Tuschinski osobiście poznała Ludwika Zamenhofa podczas IV Światowego Kongresu Esperantystów, który odbywał się wówczas w Dreźnie (zatańczyła z nim w parze, otwierając tradycyjny bal kongresowy).
Trzy lata po założeniu Gdańskiego Towarzystwa Esperanto liczyło ono już 100 członków. W 1912 r. to właśnie Gdańsk wraz z Sopotem stał się gospodarzem corocznego, siódmego już wówczas Ogólnoniemieckiego Kongresu Esperantystów. Wydano z tej okazji m.in. pierwszy przewodnik po Gdańsku w języku esperanto.
Aktywność, zaangażowanie i szerokie kontakty, jakie Anna Tuschinski posiadała w świecie, powodowały, że nazywano ją "Mateczką Esperanto", a o jej urodzinach informowały lokalne gazety. Ostatnie lata życia spędziła mieszkając we Wrzeszczu, przy dzisiejszej ul. Matki Polki.
Esperanto w Wolnym MieścieW 1922 r. odbył się Gdański Kongres Esperantystów, w którym uczestniczyło 150 esperantystów, w tym także goście z zagranicy. Wśród przybyłych była chociażby
Klara Zamenhof, wdowa po twórcy "języka międzynarodowego". Organizowano nie tylko kursy językowe, ale także zabawy, bale, spotkania i odczyty. W trakcie II Międzynarodowych Targów Gdańskich (Danziger Messe) w 1924 r. wydano po raz pierwszy materiały informacyjne także w języku esperanto. Esperanto trafił m.in. jako przedmiot nauczania do szkoły policji Wolnego Miasta Gdańska, był obecny również w audycjach radiowych nadawanych przez uruchomioną we wrześniu 1926 r. lokalną rozgłośnię radiową. Próbowano również wskazać, że w tak popularnym wśród zagranicznych gości kurorcie, jakim był międzywojenny Sopot, esperanto powinno znaleźć większe zastosowanie.
Polacy w ruchu esperanckimJednym z Polaków, pionierów ruchu esperanckiego w naszym regionie, był
Bernard Binnebesel (1904-1939), jeden z obrońców Poczty Polskiej w Gdańsku. Zainteresował się językiem esperanto jeszcze jako nastolatek, mieszkając w Malborku. Utrzymywał kontakt m.in. z kołem esperanckim, które funkcjonowało przy Wyższym Seminarium Duchownym w Pelplinie (po 1920 r. znajdował się w granicach odrodzonej Polski). Jednym ze zwolenników idei Zamenhofa był chociażby bp.
Konstanty Dominik. Pod koniec lutego 1922 r. założono w Gdańsku pierwszą polską grupę esperantystów ("Verda Club", czyli "Zielony Klub"). Przewodniczył mu
Bolesław Kiełbratowski.
Starania o organizację Światowego Kongresu EsperantystówGdańscy esperantyści rozpoczęli dość szybko starania, aby organizacja któregoś ze Światowych Kongresów Esperantystów przypadł w udziale ich miastu. Pierwsze skrzypce w tych działaniach odgrywali Anna Tuschinski oraz
Bernhard Aeltermann, przewodniczący Gdańskiego Towarzystwa Esperanto. Starania te uzyskały poparcie także władz gdańskich, które w lipcu 1921 r. umożliwiły utworzenie nawet tzw. urzędu esperanto (Esperanto-Amt Danzig), udostępniając na ten cel biuro i jednego z urzędników.
Po kilku latach starań ostatecznie udało się: XIX Światowy Kongres Esperantystów miał odbyć się w Gdańsku latem 1927 r. Rozpoczęły się zakrojone na szeroką skalę przygotowania.
Święto esperanto w GdańskuBiuro kongresu założono w pomieszczeniach użytkowanych przez Międzynarodowe Targi Gdańskie (budynki powojskowe przy obecnej ul. Wałowej). Jeszcze zimą 1927 r. poszukiwano gorączkowo w Gdańsku i Sopocie 2 tys. pokoi do wynajęcia, aby przygotować kwatery dla spodziewanych uczestników zjazdu.
Kongres trwał od 28 lipca do 4 sierpnia 1927 r. Ostatecznie wzięło w nim udział mniej zarejestrowanych gości, niż spodziewali się organizatorzy - ponad 920 z 40 różnych krajów. Nie zmienia to faktu, że na te kilka dni przełomu lipca i sierpnia 1927 r. oczy całego świata esperanckiego (i nie tylko) były skierowane na Gdańsk.
Gości przed dworcem głównym witał specjalnie wzniesiony na tą okazję witacz w postaci bramy z napisami w języku esperanto. Wydano 22 okolicznościowe karty pocztowe, przygotowano szereg materiałów ulotnych (plakaty, afisze), a także wydano specjalne publikacje.
Delegaci, poza programem spotkań i odczytów, mieli zapewniony także bogaty program kulturalno-rekreacyjny. Zorganizowano m.in. wycieczkę statkiem po Zatoce Gdańskiej. To właśnie w Gdańsku w 1927 r. ustanowiono "Dzień Książki Esperanckiej", który obchodzony jest do dziś 15 grudnia. Padła także propozycja (wyrażona przez obecnego na kongresie
Feliksa Zamenhofa, brata Ludwika) założenia pierwszego Muzeum Esperanta, która została zaakceptowana przez uczestników. Dwa lata później idea ta została urzeczywistniona w Wiedniu.
W ramach gdańskiego kongresu odbyła się również m.in. trzecia edycja Międzynarodowego Letniego Uniwersytetu - szereg wykładów z różnych dziedzin (oczywiście w jęz. esperanto) zorganizowano w aulach i salach
Politechniki Gdańskiej.
Dąb Esperantystów w SopocieKulminacyjnym momentem kongresu było uroczyste posadzenie Dębu Esperantystów w Sopocie. Odbyło się to 31 lipca, z okazji przypadającej w 1927 r. 40. rocznicy powstania "języka międzynarodowego". Jubileuszowy dąb posadzono na polanie w Dolinie Echa, w rejonie współczesnej ul. Mikołaja Reja. Obok drzewa umieszczono pomnik w kształcie stosu kamieni ozdobionych płytą z napisem, a dróżce, która prowadziła do dębu, nadano nazwę "Drogi Esperanto" (Esperantoweg). Umieszczono przy niej głaz z drogowskazem prowadzącym do polany i wyrytą nazwą.
Kamień ten przetrwał bez przeszkód do czasów współczesnych, w przeciwieństwie do dębu oraz pomnika. Zostały one usunięte w 1938 r. (drzewo wycięte, a tablicę i kamienie wywiezione w niewiadomym kierunku) przez miejscowych nazistów. Narodowy socjalizm nie mógł cenić idei pokojowego współżycia narodowców wymyślonej przez polskiego Żyda...
Esperantyści w Trójmieście
Ruch esperancki w Trójmieście odrodził się po wojnie. W 1946 r. zorganizowano pierwsze kursy esperanto. W lipcu 1959 r. ponownie zasadzono Dąb Esperantystów, ustawiono także nowy, pamiątkowy głaz (istnieje do dziś). W powojennej historii regionu silnym ośrodkiem ruchu esperanckiego był (i jest do dziś) Sopot. Szczególna rola przypadła chociażby miejscowej Szkole Podstawowej nr 8 im. Jana Matejki, gdzie organizowano kursy językowe i działało Muzeum Esperanta. Jako ciekawostkę można wskazać, że w 2013 r. staraniami działaczy Stowarzyszenia Esperantystów Trójmiasta TORENTO bezimiennemu do tej pory ciekowi wodnemu, który przepływa koło Dębu Esperantystów, Rada Miasta Sopotu nadała oficjalnie nazwę z języka esperanto (Torento). Nowa nazwa geograficzna została zatwierdzona przez Ministerstwo Administracji i Cyfryzacji.
W tym roku trójmiejscy esperantyści (przy współpracy z Muzeum Sopotu oraz pod patronatem dr. hab. Waldemara Ossowskiego, dyrektora Muzeum Historycznego Miasta Gdańska) planują na początku września organizację kilku wydarzeń, przypominających zarówno XIX Światowy Kongres Esperantystów z 1927 r., jak i popularyzujących ideę języka esperanto.
Zainteresowanych historią ruchu esperanckiego w naszym regionie polecam m.in. książkę Józefa Golca "Gdański ruch esperancki 1907-2007" (Sopot 2008), a także udział w otwartym spotkaniu 8 września 2017 r. w Ratuszu Głównego Miasta Gdańska (początek o godz. 10).
Portal trojmiasto.pl nie ponosi odpowiedzialności za treść opinii. 
Filmy