Gdańsk na przestrzeni dziejów

Burzliwa historia miasta zaczęła się na początku IX wieku. Po nadaniu praw miejskich miał miejsce tzw. złoty okres, ale Gdańsk był również świadkiem rozbiorów i areną dramatycznych scen podczas II wojny światowej. Na szczęście miasto i jego mieszkańcy zawsze byli niezłomni i wysiłkiem wielu rąk i serc, zostało odbudowane.

Początki Gdańska to okres IX wieku. Wtedy na terenach dzisiejszego miasta rozwijał się ośrodek rolniczo-rybacko-rzemieślniczy. Ślady istnienia osadnictwa na tym terenie sięgają młodszej epoki kamiennej (2500-1700 p.n.e.), a znaleziska archeologiczne zaświadczają istnieniu kultury łużyckiej, kultury ludności prasłowiańskiej i okresu rzymskiego. Tu brał swój początek tzw. "bursztynowy szlak". Około 975 roku nad rzeką Motławą z inicjatywy Mieszka I, wybudowano więc gród z portem. Nazwę miasta uwieczniono zapisem w rzymskim "Żywocie Św. Wojciecha" jako Gyddanyzc.

Prawa miejskie Gdańsk otrzymał w 1236 roku z rąk księcia pomorskiego Świętopełka II. Niedługo jednak mieszczanie cieszyli się niezależnością. W 1308 roku Krzyżacy podstępnie opanowali gród i wybudowali tu nowy zamek. Z ich pobytem wiąże się też rozwój - powstał w tym czasie Kanał Raduni, a zakonnicy od podstaw zorganizowali ośrodek miejski z rajcami i burmistrzem.

Około 1400 roku zespół gdański składał się już z czterech członów - Głównego, Starego i Młodego Miasta oraz Osieka. Miasto szybko bogaciło się na handlu, głównie zbożem i drewnem. W tym okresie porównanie ruchu w portach hanzeatyckich wypada na korzyść Gdańska, któremu dorównywała tylko Lubeka. Jednak krzyżackie panowanie wiązało się również z uciskiem. Pod jego naporem w 1440 roku miasto przystąpiło do Związku Pruskiego.

Także wojna 13-letnia, która doprowadziła do odzyskania przez Polskę Pomorza Gdańskiego, Warmii, Żuław i Ziemi Chełmińskiej, prowadzona była przez Polskę w dużym stopniu za gdańskie pieniądze i przy pomocy gdańskich wojsk i floty. W jej efekcie w 1454 roku miasto powraca do Polski aktem wydanym przez Kazimierza Jagiellończyka inkorporacji Prus do Polski. Dzięki Gdańskowi nie tylko wygraliśmy wojnę, zyskaliśmy również przywileje. Król Polski Kazimierz Jagiellończyk w 1457 roku nadał przywileje, które stanowiły podstawę prawną autonomii Gdańska - nieporównywalnej do tej, jaką miały inne polskie miasta. Przywileje umożliwiają wspaniały rozkwit przez następne 300 lat.

Gdańsk został zintegrowany, wszystkie miejskie człony przekształciły się w jeden silny ośrodek, który miał nawet prawo do bicia własnej monety, kontroli żeglugi w porcie i wolnego przewozu towarów z Polski i Litwy. Miasto rosło w siłę, co oczywiście nie wszystkim się podobało. Zwłaszcza kolejnym królom Rzeczypospolitej, dla których XVI-wieczna potęga miasta stanowiła poważny problem. Konflikt z Zygmuntem Augustem, próbującym bardziej podporządkować Gdańsk oraz utworzyć tu bazę floty wojennej, przekształcił się w 1577 roku za panowania Stefana Batorego w otwartą wojnę z królem i Rzeczypospolitą. Z konfliktów tych miasto wyszło, mimo pozornych ustępstw, wzmocnione i jeszcze bardziej samodzielne.

Wtedy też - w XVII wieku - zaczął się tzw. złoty okres Gdańska. Miasto liczyło ok. 77 tys. mieszkańców i było jednym z największych i najbogatszych w Europie. Ściągali tu kupcy, marynarze, ludzie nauki i sztuki z całej Europy. Wzniesiono wówczas najwspanialsze budowle. Wybudowano ponad 300 spichrzów oraz piękne kamienice. Spośród nadbałtyckich miast jedynie Kopenhaga mogła wówczas równać się z Gdańskiem. Fortyfikacje, którymi otoczyło się miasto należały do najpotężniejszych w Europie. W znacznym stopniu są można je podziwiać do dzisiaj. Pełniły one swą funkcję tak dobrze, że wielu potencjalnych najeźdźców nawet nie próbowało ich zdobyć. Królowie Szwecji: Gustaw Adolf, Karol X Gustaw i Karol XII, prowadzący wojny z Polską w XVII i XVIII wieku nie zdecydowali się na ich forsowanie.

Działa militarne miały jednak wpływ, choć nie bezpośredni, na rozwój Gdańska. W XVIII wieku w wyniku wojen szwedzkich nastąpił zastój gospodarczy. Miasto utraciło też zaplecze zbożowe, jakim była słabnąca Polska. W 1734 roku poparcie Gdańska w obronie praw do tronu polskiego króla Stanisława Leszczyńskiego zakończyło się oblężeniem przez wojska rosyjsko-saskie i kapitulacją miasta oraz zapłaceniem ogromnej kontrybucji.

Zaczęły się trudne czasy dla Gdańska i gdańszczan. W wyniku pierwszego rozbioru Polski w 1772 roku, miasto zostaje odcięte od terytorium Królestwa Polskiego przez Prusy. Na domiar złego król pruski Fryderyk II wprowadził blokadę gospodarczą Gdańska. Po drugim rozbiorze Polski w 1793 roku miasto trafiło pod panowanie pruskie.

W 1807 roku Gdańsk w wyniku wojen napoleońskich, po raz pierwszy staje się Wolnym Miastem. Następuje stopniowa poprawa koniunktury, w czym pomagają... nastroje wojenne. Rozwija się bowiem przede wszystkim przemysł wojenny i stoczniowy. W kolejnych latach gospodarka nabrała rozpędu.

W latach 1850-1870 uruchomiono pierwsze połączenia kolejowe, gazownię, wodociąg miejski, konny tramwaj, wybudowano Muzeum Miejskie. W 1904 roku otwarto Politechnikę Gdańską. W 1920 roku w wyniku postanowień Traktatu Wersalskiego oficjalnie powołano do istnienia Wolne Miasto Gdańsk, co było ziszczeniem wielowiekowych dążeń mieszkańców. Niestety konflikt polityczny, w jaki miasto popadło z państwem polskim, doprowadził do wyłączenia z eksportu polskiego, który został skierowany przez specjalnie w tym celu wybudowany port gdyński.

1 września 1939 roku atakiem Niemców na Westerplatte i Pocztę Polską rozpoczęła się II wojna światowa. W okresie wojny miasto było dwukrotnie bombardowane przez lotnictwo alianckie. Największe zniszczenia miały jednak miejsce w marcu 1945 roku podczas tzw. "wyzwolenia" miasta przez wojska radzieckie i polskie. Po grabieży dokonanej przez armie "wyzwoleńcze" oraz po jesiennych sztormach w 1945 roku, historyczne centrum miasta praktycznie przestało istnieć. Większość z pozostałych jeszcze nielicznych, rodowitych gdańszczan wysiedlono do Niemiec, a osiedlano repatriantów ze wschodu oraz ludność z Pomorza i centralnej Polski. Nastąpiła prawie całkowita wymiana ludności.

Odbudowa miasta z jego historycznym centrum przebiegała dość sprawnie, biorąc pod uwagę, że władze komunistyczne postawiły sobie za priorytet odbudowanie przede wszystkim stolicy. Szybko rozbudowywana była również stocznia, co przyczyniło się do szybkiego wzrostu liczby ludności. W 1960 roku miasto liczyło już ok. 290 tysięcy mieszkańców. W latach siedemdziesiątych wybudowano Rafinerię, Port Północny oraz Siarkopol. Utworzono też Uniwersytet Gdański.

Gdańsk ponownie stał się największym portem na Bałtyku. Miastem targały jednak liczne robotniczo-inteligenckie wystąpienia przeciw władzom komunistycznym. Największe w latach 1968, 1970 i 1980. W w wyniku kolejnego protestu został zalegalizowany największy i jedyny w Europie Środkowej, niezależny ruch społeczny Solidarność. Ruch ten całkowicie niezależny od władz komunistycznych był głównym powodem wprowadzenia stanu wojennego na terenie Polski w grudniu 1981 roku. W po tzw. "Okrągłym stole" zapoczątkowano proces "powrotu" Polski do Europy, do jej faktycznych korzeni.

Gdańsk liczy dziś niecałe 500 tys. mieszkańców, jest ważnym ośrodkiem przemysłu maszynowego, elektronicznego i chemicznego. Jest handlowym i turystycznym centrum polskiego Wybrzeża. To również siedziba siedmiu wyższych uczelni, szesnastu instytutów naukowych, teatrów, muzeów i galerii sztuki. Ważny ośrodek biznesu z licznymi bankami, portem morskim i lotniskiem - utrzymujący kontakty gospodarcze z wieloma miastami Europy.